/usr/share/doc/HOWTO/pl-html/Cyrillic-HOWTO.pl.html is in doc-linux-pl-html 2002.06.14-2.
This file is owned by root:root, with mode 0o644.
The actual contents of the file can be viewed below.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182 1183 1184 1185 1186 1187 1188 1189 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1197 1198 1199 1200 1201 1202 1203 1204 1205 1206 1207 1208 1209 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217 1218 1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263 1264 1265 1266 1267 1268 1269 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286 1287 1288 1289 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 1298 1299 1300 1301 1302 1303 1304 1305 1306 1307 1308 1309 1310 1311 1312 1313 1314 1315 1316 1317 1318 1319 1320 1321 1322 1323 1324 1325 1326 1327 1328 1329 1330 1331 1332 1333 1334 1335 1336 1337 1338 1339 1340 1341 1342 1343 1344 1345 1346 1347 1348 1349 1350 1351 1352 1353 1354 1355 1356 1357 1358 1359 1360 1361 1362 1363 1364 1365 1366 1367 1368 1369 1370 1371 1372 1373 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 1401 1402 1403 1404 1405 1406 1407 1408 1409 1410 1411 1412 1413 1414 1415 1416 1417 1418 1419 1420 1421 1422 1423 1424 1425 1426 1427 1428 1429 1430 1431 1432 1433 1434 1435 1436 1437 1438 1439 1440 1441 1442 1443 1444 1445 1446 1447 1448 1449 1450 1451 1452 1453 1454 1455 1456 1457 1458 1459 1460 1461 1462 1463 1464 1465 1466 1467 1468 1469 1470 1471 1472 1473 1474 1475 1476 1477 1478 1479 1480 1481 1482 1483 1484 1485 1486 1487 1488 1489 1490 1491 1492 1493 1494 1495 1496 1497 1498 1499 1500 1501 1502 1503 1504 1505 1506 1507 1508 1509 1510 1511 1512 1513 1514 1515 1516 1517 1518 1519 1520 1521 1522 1523 1524 1525 1526 1527 1528 1529 1530 1531 1532 1533 1534 1535 | <!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 3.2 Final//EN">
<HTML>
<HEAD>
<META NAME="GENERATOR" CONTENT="SGML-Tools 1.0.9">
<META HTTP-EQUIV="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2">
<TITLE>The Cyrillic HOWTO</TITLE>
</HEAD>
<BODY>
<H1>The Cyrillic HOWTO<BR></H1>
<H2>Autor: Aleksander L. Belikoff<BR>
v3.0, 13 sierpieñ 1995<BR>
<B>Wersja polska: Gwidon S. Naskrent
<A HREF="mailto:naskrent@hoth.amu.edu.pl">naskrent@hoth.amu.edu.pl</A><BR></B>
v2.0, luty 1998</H2>
<P><HR>
<EM>Dokument ten opisuje jak skonfigurowaæ swój system linuxowy aby móc pisaæ,
ogl±daæ i drukowaæ dokumenty w jêzyku rosyjskim.
Dokument ten zosta³ napisany w standardzie ISO-8859-2.
Orygina³ tego dokumentu znajduje siê pod adresem
<A HREF="ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/">ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/</A></EM>
<HR>
<H2><A NAME="s1">1. 1. Uwagi ogólne</A></H2>
<P>
<P>
<H2>1.1 1.1 Wstêp</H2>
<P>
<P>Dokument ten obejmuje to czego potrzebujesz aby skutecznie pisaæ, ogl±daæ
i drukowaæ dokumenty po rosyjsku pod Linuxem. Chocia¿ dokument ten zak³ada
¿e jako systemu operacyjnego u¿ywasz Linuxa, wiêkszo¶æ z przedstawionych
informacji stosuje siê tak¿e do innych odmian Unixa. Postaram siê zachowaæ
rozró¿nienie tak widocznym jak to mo¿liwe.
<P>Istnieje pewna liczba popularnych dystrybucji linuxowych. Jako system
przyk³adowy opiszê Linuxa Red Hat 3.0.3 (Picasso) oraz Red Hat 4.1
(Vanderbildt) - tego którego osobi¶cie u¿ywam. Niemniej jednak postaram
siê zaznaczyæ ró¿nice, je¶li takowe istniej±, w instalacji Linux Slackware.
<P>Poniewa¿ taka instalacja bezpo¶rednio modyfikuje i rozszerza system
operacyjny, powiniene¶ zdawaæ sobie sprawê z tego co robisz. Chocia¿
stara³em siê sprawy maksymalnie upro¶ciæ, posiadanie pewnego do¶wiadczenia
z danym programem jest korzystne. Nie zamierzam opisywaæ czym jest system
X Windows i jak sk³adaæ dokumenty u¿ywaj±c TeXa lub LaTeXa, albo jak
zainstalowaæ drukarkê w Linuxie. Problemy te omawiane s± w innych
dokumentach.
<P>Z tych samych powodów opisujê instalacjê na skalê systemow±, domy¶lnie
wymagaj±c± uprawnieñ administratora. Je¶li jednak istnieje mo¿liwo¶æ
instalacji na poziomie u¿ytkownika, nie omieszkam jej wspomnieæ.
<P>Uwaga: system X Windows, TeX i inne sk³adniki Linuxa s± z³o¿onymi
systemami z wyrafinowan± konfiguracj±. Je¶li co¶ sknocisz, mo¿esz nie
tylko nie dokonaæ instalacji cyrilicy, ale popsuæ sk³adnik, je¶li nie
ca³y system. Nie ma to na celu ciê odstraszaæ, lecz tylko sprawiæ aby¶
zrozumia³ powagê operacji i by³ ostro¿nym. Wstêpna kopia zapasowa
plików konfiguracyjnych jest wielce po¿±dana. Posiadanie pod rêk±
jakiego¶ guru zawsze siê przydaje.
<P>
<H2>1.2 1.2 Dostêpno¶æ i uwagi</H2>
<P>
<P>Dokument ten dostêpny jest na sunsite.unc.edu lub tsx-11.mit.edu jako
czê¶æ Linux Documentation Project. Mo¿e tak¿e byæ dostêpny w ró¿nych
archiwach zawieraj±cych Linuxa. Co wiêcej, mo¿e tak¿e wchodziæ w sk³ad
dystrybucji Linuxa.
<P>Mo¿na go wreszcie otrzymaæ bezpo¶rednio od autora, na ftp.netvision.net.il.
<P>Je¶li masz jakie¶ pytania dotycz±ce tego dokumentu, nie wahaj siê, proszê,
skontaktowaæ siê ze mn± pod adresem belikoff@netvision.net.il. Ka¿da nowa
i u¿yteczna informacja na temat obs³ugi Cyrilicy w ró¿nych Unixach jest
mile widziana. Pamiêtaj, pomo¿e to innym.
<P>Wielu ludzi pomog³o mi (i nie tylko mi) warto¶ciowymi informacjami oraz
sugestiami. Jeszcze wiêcej ludzi do³o¿y³o oprogramowania na u¿ytek
publiczny. Przepraszam je¿eli zapomnia³em kogo¶ wymieniæ.
<P>Oto wiêc oni: Bas v. de Bakker, David Daves, Siergiej Wakulenko,
Siergiej O. Naoumow, Winfried Trümper, Michael van Canneyt.
<P>Ten dokument jest (c) 1995 Aleksander L. Belikoff. Mo¿na go u¿ywaæ
i rozpowszechniaæ zgodnie ze zwyk³ymi warunkami Linux HOWTO opisanymi
poni¿ej.
<P>Poni¿sze jest notk± o prawach autorskich Linux HOWTO:
<P>Dokumenty Linux HOWTO stanowi± prawn± w³asno¶æ ich autorów, chyba
¿e zaznaczono inaczej. Dokumenty Linux HOWTO mog± byæ reprodukowane
i rozposzechniane w ca³o¶ci lub czê¶ci, w ka¿dym fizycznym lub
elektronicznym ¶rodku przekazu, tak d³ugo jak w ka¿dej kopii pozostaje
niniejsza notka o prawach autorskich. Redystrybucja komercyjna jest
dozwolona i popierana; autorzy jednak woleliby zostaæ o takich
dystrybucjach powiadomieni.
<P>Wszystkie t³umaczenia, prace pochodne i zbiorowe zawieraj±ce
dokumenty Linux HOWTO musz± podlegaæ po t± notkê o prawach autorskich.
To jest, nie mo¿esz stworzyæ z HOWTO pracy pochodnej i na³o¿yæ
dodatkowe ograniczenia na jej dystrybucjê. Wyj±tki do tych regu³
mog± byæ udzielone pod pewnymi warunkami; proszê skontaktowaæ
siê z koordynatorem Linux HOWTO pod adresem podanym poni¿ej.
<P>W skrócie, chcieliby¶my promowaæ rozprzestrzenianie siê tych
informacji tak wieloma kana³ami jak to mo¿liwe. Pragnêliby¶my
jednak¿e zachowaæ prawa autorskie do dokumentów HOWTO, i
byæ powiadamianymi o ka¿dych planach ich redystrybucji.
<P>Je¶li masz pytania, skontaktuj siê proszê z Gregiem Hankinsem,
koordynatorem Linux HOWTO, pod adresem <CODE>gregh@sunsite.unc.edu</CODE>.
Mo¿esz u¿yæ tego adresu z programem finger by zdobyæ numer telefonu
i inne dodatkowe informacje dotycz±ce kontaktu.
<P>Unix jest zastrze¿onym znakiem przemys³owym X/Open Ltd.; MS-DOS, Windows,
Windows NT i Windows 95 s± zastrze¿onymi znakami Microsoft Corp.; System
X Windows jest znakiem zastrze¿onym Consortium X, Inc. Wszystkie inne
znaki zastrze¿one nale¿± do ich odpowiednich posiadaczy.
<P>
<H2><A NAME="s2">2. 2. Znaki i zestawy znaków</A></H2>
<P>
<P>A¿eby zrozumieæ i wy¶wietlaæ znaki ró¿nych jêzyków, system i programy
musz± byæ zdolne odró¿niaæ je od innych znaków. To jest, ka¿dy pojedynczy
znak musi mieæ odrêbn± reprezentacjê wewn±trz systemu operacyjnego, b±d¼
konkretnego pakietu programów. Taka kolekcja wszystkich odrêbnych znaków
które jaki¶ system jest w stanie reprezentowaæ w danym momencie nazywa
siê zestawem znaków.
<P>W czasie tworzenia najwiêkszych systemów operacyjnych nikt nie dba³ o to
aby programy by³y wielojêzyczne. Dlatego te¿ najpopularniejszym zestawem
znaków by³ (i ci±gle jest) ASCII (American Standard Code for Information
Interchange).
<P>Standardowy ASCII (aka siedmiobitowy ASCII) zawiera 128 odrêbnych kodów.
Niektóre z nich ASCII definiuje jako faktyczne drukowalne znaki, a niektóre
s± tak zwanymi znakami kontrolnymi, które posiada³y specjalne znaczenia
w starszych protoko³ach komunikacyjnych. Ka¿dy element zestawu identyfikuje
kod bêd±cy liczb± ca³kowit± (0-127). Podzbiór znaków drukowalnych
przedstawia te które znale¼æ mo¿na na klawiaturze maszyny do pisania, z
niewielkimi dodatkami. Ka¿dy znak zajmuje siedem najmniej znacz±cych bitów
bajtu, podczas gdy najbardziej znacz±cy u¿ywany by³ dla celów kontrolnych
(np. kontroli transmisji w starszych pakietach komunikacyjnych).
<P>Koncepcjê ASCII siedmiobitowego rozszerzy³ ASCII o¶miobitowy (aka
rozszerzony ASCII). W tym zestawie zakres kodów znaków to 0-255. Dolna
po³owa (0-127) to czysty ASCII, podczas gdy górna zawiera 127 dodatkowych
znaków. Poniewa¿ zestaw ten jest wstecznie kompatybilny z ASCII (znak
ci±gle zajmuje osiem bitów, kody odpowiadaj± staremu ASCII), zyska³
on sobie szerok± popularno¶æ.
<P>ASCII o¶miobitowe nie definiuje zawarto¶ci górnej po³ówki zestawu. Dlatego
ISO powziê³o zadanie ustalenia rodziny standardów znanych jako rodzina
ISO-8859-X. Jest to zbiór kodowañ o¶miobitowych, w których ni¿sza po³owa
ka¿dego kodowania (0-127) odpowiada ASCII, a wy¿sza definiuje znaki dla
ró¿nych jêzyków. Zdefiniowano na przyk³ad nastêpuj±ce kodowania:
<P>
<UL>
<LI>8859-1 - Europa Zachodnia, Ameryka £aciñska (znany te¿ jako Latin 1)</LI>
<LI>8859-2 - Europa ¦rodkowa i Wschodnia</LI>
<LI>8859-5 - cyrylica</LI>
<LI>8859-8 - hebrajski</LI>
</UL>
<P>W Latin 1 górna po³owa tabeli definiuje ró¿ne znaki które nie s± czê¶ci±
alfabetu angielskiego, ale znajduj± siê w ró¿nych jêzykach
zachodnioeuropejskich (umlauty niemieckie, akcenty francuskie).
<P>Programy które nie zak³adaj± nic co do ósmego bitu danych ASCII zwane
s± o¶miobitowo czystymi. Niektóre starsze programy, napisane z my¶l± o
ASCII 7-bitowym, nie s± czyste o¶miobitowe i mog± dzia³aæ niepoprawnie
z danymi o¶miobitowymi. Wiêkszo¶æ jednak pakietów domy¶lnie radzi sobie
z o¶miobitowym ASCII, albo wymaga bardzo prostego ustawienia.
UWAGA: zanim wy¶lesz pytanie "Wszystko ustawi³em poprawnie, a nie mogê
wprowadzaæ/ogl±daæ znaków cyrylicowych!", zajrzyj do sekcji 8 co do
uwag o programie którego u¿ywasz.
<P>Poniewa¿ na wiêkszo¶ci systemów ASCII zajmuje osiem bitów, nie ma ju¿
mo¿liwo¶æ aby ci±gle je rozszerzaæ. Sposobem na zaimplementowanie nowych
symboli w kodowaniach opartych na ASCII jest stworzenie innej implementacji
rozszerzonego ASCII. W taki w³a¶nie sposób zaimplementowane zosta³o
kodowanie cyrylicy w ASCII.
<P>Wspomnieli¶my ju¿ o standardzie ISO-8859-5 jako okre¶laj±cym kodowanie
cyrylicy. Lecz jak to czêsto bywa ze standardami, stworzono go nie bior±c
pod uwagê istniej±cej praktyki w by³ym ZSRR. Jedyn± wiêc rzecz± jak±
ten standard osi±gn±³ by³o spotêgowanie zamieszania. Nie powiedzia³bym
¿e gdzie¶ siê znacz±co u¿ywa ISO-8859-5.
<P>Innymi standardami kodowania cyrylicy s± tak zwane kodowanie Alt i
strona kodowa 1251 Microsoftu. Ta pierwsza stworzona zosta³a (przez kogo?)
do¶æ dawno temu na potrzeby MS-DOS. W tamtych czasach nie by³o jeszcze
tego ca³ego szumu o internetowaniu, intencj± wiêc by³o uczynienie jej
jak najbardziej kompatybilnej ze standardem IBM. Dlatego kodowanie Alt
jest w rzeczywisto¶ci stron± kodow± IBM, gdzie wszystkie specjalne znaki
europejskie w górnej po³ówce zast±piono cyrylicznymi, z wy³±czeniem
pseudografiki. Nie rujnowa³o to ³atwego tworzenia okienek i dawa³o tak¿e
znaki cyrylicowe. Standard Alt ci±gle ¿yje i jest nies³ychanie popularny
w ¶wiecie MS-DOSa.
<P>Strona kodowa 1251 to po prostu próba Microsoftu pokazania nowego standardu
dla kodowania cyrylicy w Windows. Na ile wiem, nie jest ona kompatybilna
z czymkolwiek (niezbyt dziwne, co?)
<P>I w koñcu istnieje KOI-8. Jest ono równie¿ stare, ale zaprojektowano je
m±drze i dzisiaj za³o¿enia tego projektu wygl±daj± naprawdê u¿ytecznie.
<P>I znów, jest ono kompatybilne z ASCII, a znaki cyrylicy umieszczone s±
w górnej po³ówce. Lecz g³ównym za³o¿eniem projektowania KOI-8 jest to ¿e
pozycje znaków cyrylicy musz± odpowiadaæ znakom angielskim o zbli¿onej
wymowie. Konkretnie, je¶li ustawimy ósmy bit w angielskim 'a', dostaniemy
'a' cyrylicowe. Oznacza to ¿e je¶li mamy tekst pisany cyrylic± w KOI-8,
mo¿emy uci±æ ósmy bit z ka¿dego znaku i dalej mieæ czytelny tekst. Bardzo
to dzisiaj wa¿ne, poniewa¿ w Internecie jest wiele wêz³ów pocztowych które
po prostu po cichu obcinaj± ósmy bit, pewne ¿e wszyscy na ca³ej Ziemi mówi±
po angielsku.
<P>Nic dziwnego ¿e KOI-8 szybko sta³ siê de facto standardem dla cyrylicy
w Internecie. Andriej A. Czernow poczyni³ ogromne nak³ady pracy aby
ustaliæ w tym obszarze standard. Jest on autorem RFC 1489 ("Registration
of a Cyrillic character set").
<P>Te dwa standardy [Alt i KOI-8] ró¿ni± siê tylko pozycjami znaków
cyrylicowych w tabeli (to jest kodami znaków cyrylicowych)/
<P>G³ówn± ró¿nic± jest to ¿e kodowanie Alt u¿ywane jest tylko przez
u¿ytkowników MS-DOS, podczas gdy KOI-8 u¿ywane jest w Unixie, a tak¿e
w MS-DOSie (chocia¿ w tym drugim jest znacznie mniej popularne).
Poniewa¿ robimy to co trzeba (to znaczy pracujemy w systemie Unixowym)
skupimy siê g³ównie na KOI-8.
<P>Co do standardu ISO, jest on bardziej popularny jako standard cyrylicy.
w Europie i USA. W Rosji zdecydowanie przoduje KOI-8.
<P>Istniej± i inne standardy, ró¿ne od ASCII i o wiele bardziej elastyczne.
Najbardziej znanym jest Unicode. Nie s± jednak one zaimplementowane
tak dobrze jak te podstawowe w Unixie w ogólno¶ci i Linuxie w
szczególno¶ci. Dlatego te¿ nie bêdê ich tu opisywa³.
<P>
<H2><A NAME="s3">3. 3. Ustawianie trybu tekstowego</A></H2>
<P>
<P>Zasadniczo tryb tekstowy jest najprostsz± metod± pokazywania i wprowadzania
znaków cyrylicy. Istnieje jednak jedna zasadnicza komplikacja: fonty
w trybie tekstowym i operacje na uk³adzie klawiatury zale¿± od implementacji
sterownika terminala. Nie ma wiêc przeno¶nej metody dla osi±gniêcia tego
celu miêdzy ró¿nymi systemami.
<P>Za chwilê opiszê sposób radzenia sobie ze sterownikiem konsoli Linuxa.
Tak wiêc je¶li masz inny system, nie spodziewaj siê ¿e bêdzie to dzia³aæ
u ciebie. Zajrzyj raczej do dokumentacji swojego sterownika terminala.
Po¶lij mi jednak¿e jakiekolwiek informacje jakie znajdziesz, tak aby móg³
w³±czyæ je do przysz³ych wersji tego dokumentu.
<P>
<H2>3.1 4.1. Konsola</H2>
<P>
<P>Sterownik konsoli Linuxa jest do¶æ elastycznym kawa³kiem software'u.
Potrafi on zmieniaæ fonty oraz uk³ady klawiatury. Aby to osi±gn±æ, bêdziesz
potrzebowa³ pakietu kbd. RedHat i Slackware instaluj± kbd jako czê¶æ
systemu.
<P>Pakiet kbd zawiera narzêdzia do kontrolowania klawiatury oraz znaczny
zbiór fontów i uk³adów klawiatury.
<P>By ustawiæ cyrylicê, trzeba wykonaæ dwie rzeczy:
<P>
<OL>
<LI>Ustawienie czcionki ekranowej. Wykonywane jest to za pomoc±
programu <CODE>setfont</CODE>. Pliki z czcionkami umieszczone s± w
<CODE>/usr/lib/kbd/consolefonts</CODE>.
UWAGA: Nigdy nie uruchamiaj programu setfont pod X, poniewa¿ zawiesi
on twój system. Dzieje siê tak poniewa¿ dzia³a on z odwo³aniami
niskiego poziomu do karty graficznej, których nie lubi X.
</LI>
<LI>Za³adowaæ odpowiedni uk³ad klawiatury programem <CODE>loadkeys</CODE>.</LI>
</OL>
<P>UWAGA: W RedHat 3.0.3 <CODE>/usr/bin/loadkeys</CODE> ma zbyt zawê¿one
prawa dostêpu, konkretnie 700 (<CODE>rwx------</CODE>). Nie ma powodu aby tak
by³o, poniewa¿ ka¿dy mo¿e skompilowaæ swoj± w³asn± kopiê i uruchomiæ
j± (odpowiednie odwo³ania do systemu nie s± zarezerwowane tylko dla
administratora). Popro¶ wiêc swojego sysadmina aby ustawi³ dlañ
bardziej sensowne prawa dostêpu (na przyk³ad 755).
<P>Oto wyci±g z mojego skryptu <CODE>cyrload</CODE>, który ustawia tryb cyrylicy
dla konsoli linuxowej.
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
if [ notset.$DISPLAY != notset. ]; then
echo "`basename $0`: nie dzia³a pod X"
exit
fi
loadkeys /usr/lib/kbd/keytables/ru.map
setfont /usr/lib/kbd/consolefonts/Cyr_a8x16
mapscrn /usr/lib/kbd/consoletrans/koi2alt
echo -ne "\033(K" # magiczna sekwencja
echo "U¿yj prawego Ctrl aby zmieniæ tryb"
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Pozwól mi to nieco wyja¶niæ. £adujesz odpowiednie mapowanie klawiatury.
Nastêpnie ³adujesz font odpowiadaj±cy zestawowi znaków Alt. Pó¼niej,
aby móc poprawnie wy¶wietlaæ tekst w KOI-8, ³adujesz tablicê przekodowywania
ekranowego. Dokonuje ona translacji niektórych znaków z górnej po³ówki
kodowania na kodowanie Alt. Kluczowe znaczenie ma s³owo 'niektóre' - nie
wszystkie znaki podlegaj± translacji, dlatego te¿ niektóre z nich, jak
pseudograficzne znaki IBM, trafiaj± na ekran niezmodyfikowane i wy¶wietlaj±
siê poprawnie, poniewa¿ s± one kompatybilne z kodowaniem Alt, w
przeciwieñstwie do KOI-8. Aby siê upewniæ, uruchom <CODE>mc</CODE> i udawaj ¿e
jeste¶ znów w MS-DOS 3.3...
<P>W koñcu, owa magiczna sekwencja jest wa¿na, ale nie mam ¿adnego pojêcia
co takiego robi [resetuje konsolê i mapy odwzorowañ; patrz Keyboard-HOWTO -
przyp. GSN]. Po¿yczy³em/podkrad³em j± z German-HOWTO jeszcze w 1994, kiedy
by³o no chyba jedynym HOWTO zorientowanym na jêzyki narodowe. Je¶li masz
jaki¶ pomys³ co do tej magicznej sekwencji, powiadomij mnie, proszê.
<P>Dla tych purystów którzy nie chc± próbowaæ kodowania Alt do³±czam jeszcze
jedn± wersjê powy¿szego skryptu, u¿ywaj±c± rdzennych fontów KOI-8.
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
if [ notset.$DISPLAY != notset. ]; then
echo "`basename $0`: cannot run under X"
exit
fi
loadkeys /usr/lib/kbd/keytables/ru.map
setfont /usr/lib/kbd/consolefonts/koi-8x16
echo "U¿yj prawego Ctrl aby zmieniæ tryb"
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Nie spodziewaj siê jednak ³adnych ramek w swoich okienkowych aplikacjach
tekstowych.
<P>Chcesz to pewnie teraz wypróbowaæ. Ustaw bash lub tcsh jak trzeba,
uruchom je ponownie, potem naci¶nij prawy klawisz Ctrl i upewnij siê
¿e otrzymujesz prawid³owe znaki cyrylicy. Klawisz 'q' musi dawaæ
rosyjskie 'krótkie i', w generowaæ 'c' itd.
<P>Je¶li co¶ pokrêci³e¶, najlepsz± rzecz± jest przywrócenie ustawieñ
oryginalnych (tj. amerykañskich). Wykonaj nastêpuj±ce komendy:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
loadkeys /usr/lib/kbd/keytables/defkeymap.map
setfont /usr/lib/kbd/consolefonts/default8x16
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>UWAGA: niestety sterownik konsoli nie jest w stanie zachowaæ swojego
statusu (a przynajmniej nie w prosty sposób) podczas uruchamiania
X Windows. Dlatego, kiedy wyjdziesz z X (albo prze³±czysz zeñ na
konsolê), bêdziesz musia³ ponownie za³adowaæ rosyjski font konsolowy.
<P>
<H2>3.2 Konsola FreeBSD</H2>
<P>
<P>Nie u¿ywam FreeBSD, tak wiêc nie mog³em przetestowaæ poni¿szej informacji.
Trzeba zacz±æ od tego ¿e wszystkie dane w tej sekcji nale¿y traktowaæ jako
wska¼niki. Strona domowa projektu FreeBSD mo¿e mieæ jakie¶ informacje
na ten temat. Innym dobrym ¼ród³em jest grupa newsowa <CODE>relcom.fido.ru.unix</CODE>.
Sprawd¼ tak¿e zasoby wyliczone w sekcji 11.
<P>W ka¿dym razie, oto co Ilja K. Orechow sugeruje zrobiæ aby konsola
FreeBSD mówi³a po rosyjsku:
<P>
<OL>
<LI>dodaj w <CODE>/etc/sysconfig</CODE>:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
keymap=ru.koi8-r
keyrate=fast
# UWAGA: ^[ poni¿ej to pojedynczy znak kontrolny [ESC]
keychange="61 ^[[K"
cursor=destructive
scrnmap=koi8-r2cp866
font8x16=cp866b-8x16
font8x14=cp866-8x14
font8x8=cp866-8x8
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>w <CODE>/etc/csh.login</CODE>:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
setenv ENABLE_STARTUP_LOCALE
setenv LANG ru_SU.KOI8-R
setenv LESSCHARSET latin1
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
</OL>
<P>
<H2>3.3 System X Window</H2>
<P>
<P>Podobnie jak tryb konsoli, ¶rodowisko X równie¿ wymaga nieco konfiguracji.
Zawiera siê w niej ustawienie trybu wprowadzania i Xowych czcionek.
Oba aspekty omówione s± poni¿ej.
<P>
<H3>Xowe czcionki</H3>
<P>
<P>Po pierwsze zdobyæ musisz kolekcjê czcionek posiadaj±cych znaki
cyrylicy w odpowiednich miejscach.
<P>Je¶li u¿ywasz najnowszej dystrybucji X (lub XFree86), istnieje szansa
¿e masz ju¿ takie czcionki. W koñcu 1995 X Windows System w³±czy³ zestaw
czcionek cyrylicowych, stworzonych przez Cronyxa. Zapytaj swojego
administratora systemu, albo je¶li to ty nim jeste¶, sprawd¼ swój
system, to jest:
<OL>
<LI>Uruchom <CODE>xlsfonts | grep koi8</CODE>. Je¶li wyliczono jakie¶
czcionki, twój X-serwer ju¿ o nich wie.</LI>
<LI>W przeciwnym razie wykonaj
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
find /usr -name crox\*.pcf\*
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
aby znale¼æ miejsce czcionek cyrylicowych na serwerze. Bêdziesz musia³
w³±czyæ te czcionki dla X-serwera, jak wyja¶niam poni¿ej.</LI>
</OL>
<P>Je¶li nie znalaz³e¶ takich fontów zainstalowanych, bêdziesz musia³ to
sam zrobiæ.
<P>Istnieje pewna rozbie¿no¶æ co do czcionek. XFree86 twierdzi ¿e kolekcjê
czcionek rosyjskich zamieszczonych w dystrybucji stworzy³ Cronyx. Niemniej
na sieci znale¼æ mo¿na inne czcionki cyrylicowe Cronyxa (np. na
<CODE>ftp.klae.su</CODE>), znane jako pakiet <CODE>xrus</CODE> (nie myl go z programem
<CODE>xrus</CODE>, który u¿ywany jest do ustawienia uk³adu klawiatury cyrylicy).
Na szczê¶cie ten drugi zosta³ ostatnio przemianowany na <CODE>xruskb</CODE>.
<CODE>xrus</CODE> ma mniej czcionek ni¿ kolekcja w XFree86 (38 wobec 68), ale
te drugie czcionki nie chcia³y dzia³aæ z moim ustawieniem Netscape -
dawa³y mi jak±¶ strasznie du¿± czcionkê w pasku menu. Pakiet <CODE>xrus</CODE>
nie stwarza³ tego problemu.
<P>Sugerowa³bym ¶ci±gniêcie i wypróbowanie obydwu. Wybierz ten który bardziej
ci siê podoba. Mam tak¿e zamiar wkrótce stworzyæ pakiety RPM dla obu
kolekcji i pod³adowaæ je do <CODE>ftp.redhat.com</CODE> oraz mojego FTP.
<P>Istniej± tak¿e starsze rzeczy, na przyk³ad pakiet VakuFonts, stworzony przez
Sergieja Wakulenko <CODE>(
<A HREF="mailto:vak@cronyx.ru">mailto:vak@cronyx.ru</A>)</CODE>, który
tworzy³ podstawê dla tego w dystrubucji X. Istniej± te¿ inne. Wa¿n± rzecz±
jest to ¿e nazwy czcionek w starszych kolekcjach nie ca³kiem ¶ci¶le
stosowa³y siê do standardów. Pó¼niejsze s± w zasadzie w porz±dku, ale
czasami wywo³aæ mog± ró¿ne dziwne b³êdy. Mia³em na przyk³ad niemi³e
do¶wiadczenia z Maple V dla Linuxa, który wyk³ada³ siê tajemniczo z
pakietem VakuFonts, ale dzia³a³ bez zarzutu ze "standardowymi".
<P>Zacznijmy wiêc od czcionek:
<P>
<OL>
<LI>¦ci±gnij odpowiedni± kolekcjê czcionek. Pakiet dla XFree86 mo¿na
znale¼æ w ka¿dym FTP zawieraj±cym dystrybucjê Xa, na przyk³ad mo¿esz
j± ¶ci±gn±æ] bezpo¶rednio z FTP XFree86. Pakiet <CODE>xrus</CODE> znale¼æ
mo¿na na <CODE>ftp.klae.su</CODE>.
<LI>Teraz kiedy masz czcionki, stwórz dla nich jaki¶ katalog. Zwykle
z³ym pomys³em jest wsadzanie nowych czcionek do ju¿ istniej±cego
katalogu. Umie¶æ je wiêc w, powiedzmy, <CODE>/usr/lib/X11/fonts/cyrillic</CODE>
dla instalacji ca³osystemowej, albo po prostu utwórz katalog prywatny dla
u¿ytku osobistego.
<LI>Je¶li nowe czcionki s± w formacie BDF (pliki *.bdf), musisz je
skompilowaæ. Wykonaj dla ka¿dej czcionki
<PRE>
bdftopcf -o name.pcf name.bdf
</PRE>
Je¶li twój serwer obs³uguje czcionki skompresowane, skompresuj je u¿ywaj±c
programu <CODE>compress</CODE>
<PRE>
compress name.pcf
</PRE>
Je¶li chcesz wsadziæ nowe czcionki do ju¿ istniej±cego katalogu, bêdziesz
musia³ po³±czyæ stary i nowy <CODE>font.alias</CODE>. w przypadku gdy oba istniej±,
np.
<PRE>
cat font.alias.new >> font.alias
</PRE>
Teraz, ¿eby wszystko ustawiæ, powiniene¶ wykonaæ trzy rzeczy:
<LI>Ka¿da katalog z czcionkami w X musi zawieraæ listê znajduj±cych
siê w nim czcionek. Lista ta przechowywana jest w <CODE>fonts.dir</CODE>. Nie
musisz jej tworzyæ rêcznie. Zamiast tego, wykonaj
<PRE>
cd <katalog_z_nowymi_czcionkami>
mkfontdir
</PRE>
<LI>Musisz teraz powiadomiæ X-serwer o tym katalogu z czcionkami. Masz
tu kilka opcji:
<UL>
<LI>Instalacja dla ca³ego systemu XFree86. Je¶li uruchamiasz t± wersjê
X, do³±cz nowy katalog do listy katalogów w <CODE>XF86Config</CODE>. Aby znale¼æ
po³o¿enie tego pliku spójrz na wyj¶cie <CODE>startx</CODE>. Patrz te¿
XF86Config{4,5} po szczegó³y.</LI>
<LI>Instalacja dla ca³ego systemu poprzez <CODE>xinit</CODE>. Dodaj katalog
startowy do pliku startowego <CODE>xinit</CODE>. Patrz xinit(1x) i nastêpny punkt
po szczegó³y.</LI>
<LI>Instalacja osobista. Masz specjalny plik startowy dla X -
<CODE>~/.xinitrc</CODE> (albo <CODE>~/.Xclients</CODE>, albo <CODE>~/.xsession</CODE>
dla u¿ytkowników RedHata). Dodaj do niego nastêpuj±ce komedy:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
xset +fp katalog_z_czcionkami
xset fp rehash
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>Zrestartuj teraz X. Je¶li wykona³e¶ wszystko prawid³owo, testy
na pocz±tku sekcji powiod± siê. Pobaw siê tak¿e xfontsel(1x), aby siê
upewniæ ¿e mo¿esz wybieraæ czcionki cyrylicowe.</LI>
</UL>
</LI>
</LI>
</LI>
</LI>
</LI>
</OL>
<P>Aby klienci X u¿ywali czcionek cyrylicowych, musisz ustawiæ odpowiednie
X-zasoby. Na przyk³ad, ustawiam czcionkê rosyjsk± jako domy¶ln± w swoim
/.Xdefaults:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
*font 6x13
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Poniewa¿ moje czcionki cyrylicowe s± pierwsze na li¶cie ¶cie¿ek do
czcionek (patrz rezultaty [xinit, wybrana zostanie pierwsza czcionka o
aliasie 6x13)]
<P>To prostszy przyk³ad. Je¶li chcesz ustawiæ odpowiedni± czê¶æ X-klienta
by u¿ywa³a czcionek cyrylicowych, musisz znale¼æ nazwê zasobu (np.
za pomoc± editres(1x) i ustaliæ go albo w bazie danych zasobów, albo
w linii komend. Oto kilka przyk³adów:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
$ xterm -font '-cronyx-*-bold-*-*-*-19-*-*-*-*-*-*-*'
$ xfontsel -xrm '*quitButton.font: -*-times-*-*-*-*-13-*-*-*-*-*-koi8-*'
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H3>T³umaczenie danych wprowadzanych</H3>
<P>
<P>W najnowszych wersjach X (X11R61 i wy¿szych) istniej± dwie "standardowe"
metody wprowadzania znaków: pierwotna, dzia³aj±ca z u¿yciem programu
<CODE>xmodmap</CODE>, oraz nowa, zwana (Xkb) XKeyBoard. Pierwsze co powiniene¶
zrobiæ to wy³±czyæ metodê Xkb! Nie daj siê oczarowaæ jej mo¿liwo¶ciami
ustawienia "cyrylicznej klawiatury". Wygl±da na to ¿e ta metoda u¿ywa
klawsymów zdefiniowanych w <CODE>keysymdef.h</CODE>. Plik ten definiuje klawsymy
dla wielu jêzyków. Jednym problemem jest to ¿e te definicje nie maj±
nic wspólnego z rozszerzonym zestawem znaków ASCII - jedynym na którym
potrafi wy³±cznie operowaæ wiêkszo¶æ programów! Ledwie wiem o jaki¶
programach które zdolne s± przetworzyæ klawsymy z <CODE>keysymdef.h</CODE>
ró¿ne od o¶miobitowego ASCII. Jednakowo¿ naszym celem jest sprawienie
¿eby obs³uga KOI-8 zadzia³a³a.
<P>Aby wy³±czyæ obs³ugê Xkb, przegl±dnij sekcjê Keyboard w swoim pliku
<CODE>XF86Config</CODE> i wykomentuj wszystkie linie zaczynaj±ce siê od Xkb
(wielko¶æ liter bez znaczenia). Zamiast nich, wstaw nastêpuj±c± liniê:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
XkbDisable
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Program <CODE>xmodmap</CODE> pozwala na dopasowanie kodów które wysy³aj± ró¿ne
znaki i ich kombinacje. Ustawia on to opieraj±c siê na pliku zawieraj±cym
tabelê t³umaczeñ.
<P>Je¶li nie chcesz zajmowaæ siê wszystkimi tymi trikami i wolisz rozwi±zanie
od rêki, [b±d¼ to] ¶ci±gnij odpowiedni± tablicê xmodmapow±, dostêpn± na
wielu ftpach zajmuj±cych siê cyrylic±, na przyk³ad <CODE>ftp.kiae.su</CODE> albo
<CODE>ftp.funet.fi</CODE>. Sam sporz±dzi³em równie¿ mapê opisan± poni¿ej, dostêpn±
przez mój ftp.
<P>Bardziej odpowiedni± alternatyw± jest instalacja pakietu <CODE>xruskb</CODE>,
który pozwala ci skonfigurowaæ wiêkszo¶æ parametrów translacji wej¶ciowej
bez potrzeby obeznania siê z <CODE>xmodmap</CODE>.
<P>Poni¿ej uproszczony opis przystosowania wej¶cia. Je¶li chcesz jaki¶
bardziej wyrafinowanych trików, zajrzyj do xmodmap(1) lub, jeszcze
lepiej, poczekaj na nastêpn± wersjê g³ówn± X, która miejmy nadziejê
zajmie siê bie¿±cymi problemami ze wprowadzaniem danych.
<P>W naszym przypadku, tablica t³umaczeñ powinna definiowaæ dwie rzeczy:
<P>
<UL>
<LI>kody znaków wysy³ane przez klawisze alfanumeryczne, oraz</LI>
<LI>zasady prze³±czania siê miêdzy trybami</LI>
</UL>
<P>
<H3>Tablica znaków</H3>
<P>
<P>Jest to w zasadzie sekwencja dyrektyw które przypisuj± pewne klawsymy
okre¶lonym kodom klawiszy. Ogólna sk³adnia to:
<P>
<PRE>
keycode kod = sym1 sym2 sym3 sym4
</PRE>
<P>gdzie <CODE>kod</CODE> to numeryczny kod okre¶lonego klawisza na klawiaturze (zajrzyj
do tablicy standardowej dla twojego systemu. W moim przypadku znajduje
siê ona w pliku <CODE>/usr/lib/X11/etc/xmodmap.std</CODE>). "Symy" definiuj± klawsymy
wysy³ane przez ten klawisz w ró¿nych stanach. <CODE>Sym1</CODE> jest klawsymem
wysy³anym w stanie normalnym, <CODE>sym2</CODE> odpowiada klawiszowi z naci¶niêtym
Shift (zwykle), <CODE>Sym3</CODE> i <CODE>sym4</CODE> definiuj± klawsymy wysy³ane przy aktywnym
Mode_switch dla stanów normalnych i ze Shiftem odpowiednio (grupa 2,
zgodnie z X Protocol Specification). W naszym przypadku aktywny Mode_switch
odpowiada wprowadzaniu w trybie cyrylicy.
<P>Warto¶ciami powinny byæ albo kody szesnastkowe, albo sta³e symboliczne
z <CODE>/usr/include/X11/keysymdef.h</CODE> (bez pocz±tkowego "XK_").
<P>Tak wiêc je¿eli chcieliby¶my aby klawisz odpowiadaj±cy ³aciñskiemu "a"
wypisywa³ "a" rosyjskie w trybie alternatywnym, napisaliby¶my jak ni¿ej:
<P>
<PRE>
keycode 38 = a A 0xC1 0xE1
</PRE>
<P>Czytelnik ciekaw byæ mo¿e dlaczego nie u¿y³em sta³ych Cyrillic_a oraz
Cyrillic_A, odpowiednio. Odpowied¿ brzmi: nie dzia³aj± one dla mnie.
Nie jestem zbyt obeznany z wnêtrzno¶ciami specyfikacji systemu X Windows,
ale mam nastêpuj±ce wyt³umaczenie: symboliczne sta³e powy¿ej maj± warto¶ci
0x6C1 oraz 0x6E1 odpowiednio. Oznacza to ¿e w rzeczywi¶cie multijêzykowym
¶rodowisku mo¿naby u¿ywaæ ich bez ich nak³adania siê na inne zestawy znaków.
Jednak standard KOI-8 nie jest szczególnie przystosowany do takiego
¶rodowiska. Poniewa¿ wiêc chcemy pozostaæ kompatybilni z przesz³o¶ci±,
naruszymy regu³y obs³ugi wielu jêzyków w systemie X Windows.
<P>Oto tabela dla najbardziej popularnej rosyjskiej klawiatury w uk³adzie
JCUKEN (tabele te pochodz± od tych z pakietu VakuFonts).
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
keysym 4 = 4 dollar 4 quotedbl
keysym 5 = 5 percent 5 colon
keysym 6 = 6 asciicircum 6 comma
keysym 7 = 7 ampersand 7 period
keysym q = q Q 0xCA 0xEA
keysym w = w W 0xC3 0xE3
keysym e = e E 0xD5 0xF5
keysym r = r R 0xCB 0xEB
keysym t = t T 0xC5 0xE5
keysym y = y Y 0xCE 0xEE
keysym u = u U 0xC7 0xE7
keysym i = i I 0xDB 0xFB
keysym o = o O 0xDD 0xFD
keysym p = p P 0xDA 0xFA
keysym bracketleft = bracketleft braceleft 0xC8 0xE8
keysym bracketright = bracketright braceright 0xDF 0xFF
keysym a = a A 0xC6 0xE6
keysym s = s S 0xD9 0xF9
keysym d = d D 0xD7 0xF7
keysym f = f F 0xC1 0xE1
keysym g = g G 0xD0 0xF0
keysym h = h H 0xD2 0xF2
keysym j = j J 0xCF 0xEF
keysym k = k K 0xCC 0xEC
keysym l = l L 0xC4 0xE4
keysym semicolon = semicolon colon 0xD6 0xF6
keysym apostrophe = apostrophe quotedbl 0xDC 0xFC
keysym grave = grave asciitilde 0xA3 0xB3
keysym z = z Z 0xD1 0xF1
keysym x = x X 0xDE 0xFE
keysym c = c C 0xD3 0xF3
keysym v = v V 0xCD 0xED
keysym b = b B 0xC9 0xE9
keysym n = n N 0xD4 0xF4
keysym m = m M 0xD8 0xF8
keysym comma = comma less 0xC2 0xE2
keysym period = period greater 0xC0 0xE0
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Dla u¿ywaj±cych rosyjskiego uk³adu JAWERTY do³±czy³em nastêpuj±c±
tabelê:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
keysym q = q Q 0xD1 0xF1
keysym w = w W 0xD7 0xF7
keysym e = e E 0xC5 0xE5
keysym r = r R 0xD2 0xF2
keysym t = t T 0xD4 0xF4
keysym y = y Y 0xD9 0xF9
keysym u = u U 0xD5 0xF5
keysym i = i I 0xC9 0xE9
keysym o = o O 0xCF 0xEF
keysym p = p P 0xD0 0xF0
keysym bracketleft = bracketleft braceleft 0xDB 0xFB
keysym bracketright = bracketright braceright 0xDD 0xFD
keysym a = a A 0xC1 0xE1
keysym s = s S 0xD3 0xF3
keysym d = d D 0xC4 0xE4
keysym f = f F 0xC6 0xE6
keysym g = g G 0xC7 0xE7
keysym h = h H 0xC8 0xE8
keysym j = j J 0xCA 0xEA
keysym k = k K 0xCB 0xEB
keysym l = l L 0xCC 0xEC
keysym z = z Z 0xDA 0xFA
keysym x = x X 0xD8 0xF8
keysym c = c C 0xC3 0xE3
keysym v = v V 0xD6 0xF6
keysym b = b B 0xC2 0xE2
keysym n = n N 0xCE 0xEE
keysym m = m M 0xCD 0xED
keysym backslash = backslash bar 0xDC 0xFC
keysym grave = grave asciitilde 0xC0 0xE0
keysym equal = equal plus 0xDE 0xFE
keysym 3 = 3 numbersign 3 0xDF
keysym 4 = 4 dollar 4 0xFF
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H3>Zasady prze³±czania trybów</H3>
<P>
<P>Jest to zasadniczo czê¶æ konfiguracji Xowej cyrylicy wymagaj±ca najwiêcej
wiedzy. Zdefiniowaæ powiniene¶ warunki w których tryb bie¿±cy prze³±czany
jest miêdzy trybem zwyk³ym i cyrylicy. Dziêki m±dremu zaprojektowaniu
translacji wej¶cia w X, jest ona nieprzeno¶na, nieelastyczna, niekompletna
i ogólnie mówi±c do kitu. Nic dziwnego ¿e ludzie przenosz± siê na MS Windows.
<P>Obecnie du¿o siê dzieje w rozwijaniu XFree86 w ogólno¶ci i modelu
wej¶cia w X w szczególno¶ci. Rezultat jest taki ¿e twoja konfiguracja
mo¿e dzia³aæ z jedn± wersj± XFree86 i nie dzia³aæ z inn±. Co gorsza,
czasami rzeczy ró¿ni± siê miêdzy ró¿nymi serwerami w tej samej dystrybucji.
<P>Najpierw opiszê moje ustawienia, które w obecnej chwili dzia³aj± dla mnie.
Pracujê w XFree86 3.3, serwer SVGA. W moim pliku <CODE>XF86Config</CODE> (w
dystrybucji RedHata umieszczony jest on w <CODE>/etc/X11</CODE>, w sekcji
"Keyboard" mam nastêpuj±ce dyrektywy:
<P>Istniej± dwa sposoby osi±gniêcia tego w Linuxie. Jedna jest specyficzna
dla XFree86, podczas gdy druga jest bardziej ogólna (nie za bardzo mo¿e,
jak i poka¿ê ni¿ej).
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
LeftAlt Meta
RightAlt ModeShift
ScrollLock ModeLock
RightCtl Control
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>UWAGA: Metoda ustawiania regu³ prze³±czania trybów poprzez plik
<CODE>XF86Config</CODE> jest specyficzna dla XFree86. Nie bêdzie ona dzia³aæ
w innych wersjach X.
<P>Teraz ³adujê tabelê opisan± w poprzedniej sekcji i zachowan± w jakim¶
pliku u¿ywaj±c narzêdzia xmodmap(1x):
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
xmodmap <plik_z_tabel±>
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Teraz mam mo¿liwo¶æ zaznaczenia trybu wprowadzania cyrylicy u¿ywaj±c
prawego klawisza Alt oraz prze³±czenia na cyrylicê i z powrotem u¿ywaj±c
ScrollLock. Zdziwisz siê je¶li zobaczysz ¿e ani CapsLock ani klawisze
Control nie dzia³aj± w trybie wprowadzania cyrylicy. Có¿, powiem to raz
jeszcze: model wej¶cia X jest do kitu!
<P>Resztê tej sekcji zajmuje zwiêz³y opis zwyk³ej konfiguracji translacji
wej¶cia w X. Dzia³a³a ona dla starszych wydañ XFree86, ale teraz wykazuje
rozmaite problemy. Pozostawi³em j± tutaj, tak aby co bardziej ciekawi
z was mogli spróbowaæ czê¶ci tego i zu¿ytkowaæ to.
<P>Powiniene¶ zrobiæ co nastêpuje:
<P>
<UL>
<LI>przypisaæ klawsym Mode_switch jakiemu¶ klawiszowi, oraz</LI>
<LI>dodaæ Mode_switch do jakie¶ nieu¿ywanego uk³adu</LI>
</UL>
<P>Teraz klawisz do którego przypisany jest ModeShift bêdzie dzia³a³ jako
prze³±cznik trybów. Oznacza to ¿e gdy jest przyci¶niêty, klawiatura
znajduje siê w trybie alternatywnym.
<P>Co wiêcej, je¶li dodasz klawsym Mode_lock do tego uk³adu, bêdzie on
ustawia³ na sta³e tryb alternatywny.
<P>Uwaga: s± jednak pewne problemy. Siergiej Wakulenko (<CODE>vax@cronyx.com</CODE>)
wskaza³ ¿e ró¿ne implementacje X-serwerów maj± ró¿ne zasady przypisywania
prze³±czników trybu (np. niektóre serwery ograniczaj± zestaw klawiszy które
mog± dzia³aæ w trybie prze³±cznika do, powiedzmy, CapsLock, NumLock oraz
ScrollLock). Na szczê¶cie ma siê to zmieniæ w nastêpnym wydaniu
systemu X Windows. Po szczegó³y patrz specyfikacja X Protocol.
<P>Niestety nie uda³o mi siê zmusiæ CapsLock aby mia³ t± sam± funkcjonalno¶æ
w trybie alternatywnym, konkretnie aby na sta³e w³±cza³ du¿e litery.
Wydaje mi siê ¿e nie mo¿na tego dokonaæ z powodu idiotycznego
zaprojektowania translacji wej¶cia w X. Je¶li siê mylê, proszê mnie
poprawiæ.
<P>Zobaczmy przyk³ad. Za³ó¿my ¿e chce siê u¿ywaæ prawego Alt jako
prze³±cznika trybów i ScrollLock do ustawiania trybu na sta³e.
Najpierw powinno siê sprawdziæ domy¶lny uk³ad modyfikatorów.
Osi±ga siê to uruchamiaj±c xmodmap bez argumentów.
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
$ xmodmap
xmodmap: up to 2 keys per modifier, (keycodes in parentheses):
shift Shift_L (0x32), Shift_R (0x3e)
lock Caps_Lock (0x42)
control Control_L (0x25)
mod1 Alt_L (0x40), Alt_R (0x71)
mod2 Num_Lock (0x4d)
mod3
mod4
mod5
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Zgodnie z powy¿szym, plan ataku wygl±da jak nastêpuje:
<P>
<OL>
<LI>usun±æ klawisz Alt_R z klawsymu mod1</LI>
<LI>przypisaæ klawsym Mode_switch klawiszowi Alt_R</LI>
<LI>przypisaæ klawsym Scroll_Lock do kodu klawisza 78 (kodu rzeczywistego
ScrollLock)</LI>
<LI>dodaæ Mode_switch do nieu¿ywanego klawsymu mod3 i</LI>
<LI>dodaæ klawsym Scroll_Lock do mod3</LI>
</OL>
<P>Oto wiêc rozwi±zanie:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
remove mod1 = Alt_R
keysym Alt_R = Mode_switch
keycode 78 = Scroll_Lock
add mod3 = Mode_switch
add mod3 = Scroll_Lock
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Je¶li u¿yjesz tego drugiego rozwi±zania, mo¿esz po³±czyæ tabelê i
dyrektywy dotycz±ce trybów w swoim pliku <CODE>~/.Xmodmap</CODE>.
<P>Pliki takie dostarczane s± przewa¿nie razem z ró¿nymi pakietami
do obs³ugi cyrylicy pod X. Dobrym przyk³adem s± tabele w doskona³ym
pakiecie Siergieja Wakulenki, opisanym wy¿ej.
<P>Gdy ju¿ masz taki plik zawieraj±cy tabelê, powiniene¶ wykonaæ komendê:
<P>
<PRE>
xmodmap filename
</PRE>
<P>Plik dla ca³ego systemu to <CODE>/usr/lib/X11/xinit/xinitrc</CODE>; osobisty
to albo <CODE>~/.xinitrc</CODE>, albo <CODE>~/.Xclients</CODE>, albo
<CODE>~/.xsession</CODE>, zale¿nie od tego co masz [zainstalowane].
<P>UWAGA: Je¶li <CODE>xmodmap</CODE> narzeka na twoj± tabelê, spróbuj za³adowaæ
najpierw domy¶ln±. Tabela domy¶lna znajduje siê zwykle w
<CODE>/usr/lib/X11/etc/xmodmap.std</CODE>.
<P>
<H2><A NAME="s4">4. Obs³uga cyrylicy w LaTeXie</A></H2>
<P>
<P>W tej sekcji opiszê kilka sposobów nak³onienia TeXa i LaTeXa do sk³adania tekstu
w cyrylicy. Istnieje kilka sposobów, które ró¿ni± siê wyrafinowaniem
instalacji i wygod± w obs³udze. Dla przyk³adu, jedn± z mo¿liwo¶ci jest
zacz±æ bez ¿adnej wstêpnej instalacji i u¿yæ fontów cyrylicowych Washington
AMSTeX. Z drugiej strony, mo¿esz zainstalowaæ pakiet LaTeX, który zapewnia
wysoki stopieñ ustawieñ dotycz±cych cyrylicy. Mam pewne do¶wiadczenia z dwoma
pakietami. Pierwszy to pakiet <CODE>cmcyralt</CODE>
autorstwa Wadima W. ¯ytnikowa
(
<A HREF="mailto:vvzhy@phy.ncu.edu.tw">mailto:vvzhy@phy.ncu.edu.tw</A>)
i Aleksandra Harina
(
<A HREF="harin@lourie.und.ac.za">harin@lourie.und.ac.za</A>), a ten drugi to pakiet <CODE>LH</CODE>
autorstwa CyrTUG
[Cyrillic TeX Users Group] ze stylami i dzieleniem wyrazów
dla LaTeX2e
autorstwa Sergieja O. Naoumowa (
<A HREF="serge@astro.unc.edu">serge@astro.unc.edu</A>).
Opiszê obydwa.
<P>Zauwa¿ ¿e dostêpne s± dwie wersje LaTeXa
: 2.09 jest wersj± starsz±, podczas
gdy 2e jest nowszym wydaniem pre-3.0. Je¶li u¿ywasz LaTeXa 2.09, przestaw
siê szybko na 2e. Ten drugi pozostaje kompatybilny z tym pierwszym, ale
ma o wiele wiêcej funkcji. Miejmy nadziejê ¿e wersja 3 zostanie wkrótce
wypuszczona. Opiszê ustawienia dla LaTeXa 2e.
<P>Uwaga: oba te pakiety wymagaj± aby tekst w cyrylicy sk³adany by³
z u¿yciem zestawu znaków Alt, nie KOI-8! Spowodowane jest to przyczynami
historycznymi, poniewa¿ twórcy tych pakietów pracowali byli z EmTeXem
- MS-DOSow± wersj± TeXa (nie wiedzieli jeszcze o Linuxie :-). Przestawienie
ich na KOI-8 wymaga nieco wysi³ku i spodziewane jest niebawem. Na razie,
u¿ywaj jakiego¶ narzêdzia do konwersji tekstu rosyjskiego z KOI-8 do
Alt. Patrz sekcja "Narzêdzia u¿ytkownika".
<P>
<H2>4.1 U¿ywanie Washington Cyryliic</H2>
<P>
<P>Pakiet ten zosta³ stworzony przez American Mathematics Society w celu
uzupe³nienia dokumentów o odno¶niki po rosyjsku. Dlatego te¿ autorzy nie
byli zbyt uwa¿ni, a czcionki wygl±daj± raczej niezrêcznie. Pakiet ten
okre¶la siê zwykle jako 'ca³kiem kiepski pakiet cyrylicy dla TeXa'.
<P>Niemniej jednak omówimy go, poniewa¿ jest on bardzo ³atwy w u¿yciu i nie
wymaga ¿adnej konfiguracji - kolekcja ta dostarczana jest z wiêkszo¶ci±
dystrybucji TeXa.
<P>Oczywi¶cie nie bêdziesz móg³ sobie pozwoliæ na taki luksus jak automatyczne
przenoszenie wyrazów, ale jednak...
<P>
<OL>
<LI>Poprzed¼ swój dokument nastêpuj±cymi dyrektywami:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
\input cyracc.def
\font\tencyr=wncyr10
\def\cyr{\tencyr\cyracc}
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>Teraz aby napisaæ literê w cyrylicy, wprowadzasz
<PRE>
\cyr
</PRE>
i u¿ywasz odpowiedniej litery ³aciñskiej albo komendy TeXa. I tak ma³e
litery rosyjskiego alfabetu wyra¿aj± nastêpuj±ce kody:
a b v g d e \"e zh z i {\u l} k l m n o p q r s t u f kh c ch sh shch
{\cprime} y {\cdprime} \'e yu ya</LI>
</OL>
<P>Jest bardzo niewygodnym przekonwertowaæ twoje teksty rosyjskie na takie
kodowanie, lecz proces mo¿na zautomatyzowaæ. Program translit (sekcja 11)
obs³uguje wynik w postaci TeXowej.
<P>
<H2>4.2 Pakiet KOI-8 dla LaTeXa</H2>
<P>
<P>Pojawi³ siê jaki¶ nowy pakiet <CODE>teTeX-rus</CODE>. Podobno obs³uguje on zestaw znaków
KOI-8 i ma wszystkie podstawowe rzeczy wymagane dla TeXa i LaTeXa. Osobi¶cie
jeszcze go nie próbowa³em, chocia¿ s³ysza³em o pomy¶lnym go u¿ywaniu.
<P>
<H2>4.3 U¿ywanie pakietu cmcyralt dla LaTeXa</H2>
<P>
<P>Pakiet <CODE>cmcyralt</CODE> znale¼æ mo¿na na ka¿dym z wêz³ów CTAN (Comprehensive TeX
Archive Network), jak <CODE>ftp.dante.de</CODE>. Powiniene¶ zdobyæ dwie kolekcje:
kolekcjê fontów z [katalogu] <CODE>/fonts/cmcyralt</CODE> oraz style i regu³y
dzielenia wyrazów z [katalogu]
<CODE>/macros/latex/contrib/others/cmcyralt</CODE>.
<P>Uwaga: upewnij siê ¿e masz zainstalowany pakiet Sauter, bowiem <CODE>cmcyralt</CODE>
potrzebuje z niego niektórych fontów. Pakiet ten mo¿esz równie¿
zdobyæ z wêz³a CTAN.
<P>Powiniene¶ teraz zrobiæ co nastêpuje:
<P>
<OL>
<LI>Umie¶ciæ nowe czcionki w drzewie czcionek TeXa. W moim systemie
(Slackware 2.2) stworzy³em podkatalog <CODE>cmcyralt</CODE> w
<CODE>/usr/lib/texmf/fonts/cm/</CODE>. Utwórz w nim podkatalogi <CODE>src</CODE>,
<CODE>tfm</CODE> i <CODE>vf</CODE>. Umie¶æ tam pliki <CODE>.mf</CODE>, <CODE>.tfm</CODE> oraz
<CODE>.vf</CODE>, odpowiednio.</LI>
<LI>Umie¶æ pliki sterowników czcionek (<CODE>*.fd</CODE>) z archiwum stylów
w odpowiednim miejscu (w moim przypadku by³ to
<CODE>/usr/lib/texmf/tex/latex/fd)</CODE>.</LI>
<LI>Umie¶æ pliki stylów (<CODE>*.sty</CODE>) w odpowiednim katalogu stylów
LaTeXa (w moim przypadku <CODE>/usr/lib/texmf/tex/latex/sty</CODE>).</LI>
</OL>
<P>Teraz konfiguracja dzielenia wyrazów. Wymaga to przerobienia
pliku bazowego
LaTeXa.
<P>
<OL>
<LI>Plik <CODE>hyphen.cfg</CODE> zawiera dyrektywy dla dzielenia wyrazów
w angielskim i rosyjskim. Wytnij to co tyczy siê rosyjskiego
i umie¶æ to w pliku konfiguracji dzielenia wyrazów LaTeXa,
<CODE>lthyphen.ltx</CODE>. W moim przypadku plik ten znajdowa³ siê w
<CODE>/usr/lib/texmf/tex/latex/latex-base</CODE>.</LI>
<LI>W tym samym katalogu umie¶æ plik <CODE>rhyphen.tex</CODE>. Potrzebny jest
on do stworzenia nowego pliku bazowego. Pó¼niej mo¿esz go usun±æ.</LI>
<LI>Wykonaj w tym katalogu <CODE>make</CODE>. Nie zapomnij stworzyæ odno¶nika
z <CODE>Makefile</CODE> do <CODE>Makefile.unx</CODE>. Podczas wykonywania <CODE>make</CODE> sprawd¼
komunikaty. Powinno siê pojawiæ:
<PRE>
Loading hyphenation patterns for Russian
</PRE>
</LI>
</OL>
<P>Je¶li wszystko pójdzie poprawnie, otrzymasz w tym katalogu nowy
<CODE>latex.fmt</CODE>. Wstaw go w odpowiednie miejsce, tam gdzie znajdowa³ siê
poprzedni (np. <CODE>/usr/lib/texmf/ini/</CODE>). Nie zapomnij zachowaæ starego
pliku!
<P>Oto¿ i to. Instalacja gotowa. Spróbuj przetworzyæ przyk³ady z archiwum
stylów. Je¶li mo¿esz stworzyæ pliki postscriptowe bez ¿adnych problemów,
wszystko jest w porz±dku. Teraz aby u¿ywaæ cyrylicy w LaTeXie, wstaw
na pocz±tek swojego dokumentu poni¿sz± dyrektywê:
<P>
<PRE>
\usepackage{cmcyralt}
</PRE>
<P>Po szczegó³y patrz plik <CODE>README</CODE> w archiwum stylów <CODE>cmcyralt</CODE>.
<P>Uwaga: je¶li masz problemy z przyk³adami, za³o¿ywszy ¿e instalowa³e¶
prawid³owo, to prawdopodobnie twój system TeX nie zosta³ zainstalowany
poprawnie. Na przyk³ad, przy mojej pierwszym te¶cie ka¿da próba
stworzenia plików <CODE>.pk</CODE> dla czcionek rosyjskich nie udawa³a siê (etap
<CODE>MakeTeXPK</CODE>). Dok³adne przyjrzenie siê plikom wykry³o pewien niejawny
konflikt miêdzy konfiguracjami METAFONT <CODE>localfont</CODE> i <CODE>ljfour</CODE>. Kiedy¶
by³o to dzia³a³o, ale rozpad³o siê po instalacji <CODE>cmcyralt</CODE>. Skontaktuj
siê ze swoim lokalnym guru od TeXa - TeX jest bardzo (czasami za
bardzo) z³o¿ony aby rekonfigurowaæ go bez wcze¶niejszej znajomo¶ci.
<P>
<H2>4.4 Pakiet CyrTUG</H2>
<P>
<P>Pakiet CyrTUG uzyskaæ mo¿esz z archiwum SunSite
<CODE>(
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software">ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software</A>)</CODE>.
Zrzuæ stamt±d pliki <CODE>CyrTUGfonts.tar.gz</CODE>, <CODE>CyrTUGmacro.tar.gz</CODE> i
<CODE>hyphen.tar.Z</CODE>.
<P>Proces instalacji nie ró¿ni siê od opisanego powy¿ej.
<P>
<H2><A NAME="s5">5. Cyrylica w PostScriptcie</A></H2>
<P>
<P>Eksperci powiadaj± ¿e PostScript jest ³atwy. Nie potrafiê os±dziæ - mam zbyt
wiele rzeczy do nauczenia siê aby po¶wiêciæ trochê czasu na naukê
PostScriptu. Spróbujê wiêc opisaæ moje smutne z nim do¶wiadczenia. Mile
widzia³bym wsparcie od ka¿dego kto wie wiêcej
na ten temat ode mnie (ok. 99%
ludzko¶ci).
<P>Zasadniczo aby wydrukowaæ tekst z u¿yciem PostScriptu, musisz siê upewniæ co
do nastêpuj±cych rzeczy:
<P>
<UL>
<LI>Czcionka cyrylicowa jest za³adowana lub zawarta w dokumencie</LI>
<LI>W dokumencie zawarty jest tekst w cyrylicy</LI>
<LI>Tekst w cyrylicy u¿ywa odpowiednich kodów które odpowiadaj± wymaganiom
czcionki</LI>
<LI>Wybrano odpowiedni± czcionkê do drukowania tekstu w cyrylicy</LI>
</UL>
<P>Nie ma rozwi±zania na tyle ogólnego aby je poleciæ jako ¶rodek ostateczny,
Spróbujê nakre¶liæ ró¿ne sposoby radzenia sobie z ró¿nymi problemami
odno¶nie tematu.
<P>Jednym ze sposobów podej¶cia do konfiguracji cyrylicy jest u¿ycie
Ghostscripta. Ghostscript (lub po prostu gs w nowomowie) to darmowy (no,
quasi-darmowy) interpreter PostScriptu. Ma on wiele zalet, pomiêdzy nimi:
<P>
<UL>
<LI>Mo¿liwo¶æ dzia³ania na ró¿nych platformach (Windows, ró¿ne Unixy)</LI>
<LI>Obs³uga szerokiego zakresu drukarek niepostscriptowych</LI>
<LI>Du¿y stopieñ konfigurowalno¶ci</LI>
</UL>
<P>To co wa¿ne w naszym konkretnym przypadku to to ¿e gdy ju¿ raz
skonfigurujemy Ghostscripta, mo¿emy za jego pomoc± dokonywaæ ca³o¶ci
drukowania, eliminuj±c tym samym ekstra konfiguracjê dla innych urz±dzeñ
postscriptowych (np. HP Laserjet IV).
<P>
<H2>5.1 Dodawanie czcionek cyrylicowych do Ghostscripta</H2>
<P>
<P>Jest to wa¿ne, poniewa¿ zapewne nie bêdziesz chcia³ polegaæ na innych
programach przy umieszczaniu w wynikowym postscripcie czcionek cyrylicowych.
Zamiast tego dodajesz je do <CODE>gs</CODE>. i po prostu zmuszasz programy aby
generowa³y wyj¶cie w cyrylicy kompatybilne z czcionkami.
<P>Aby dodaæ do <CODE>gs</CODE> now± czcionkê (w formacie .pfa lub .pfb), musisz:
<P>
<OL>
<LI>Dodaæ j± do katalogu czcionek <CODE>gs</CODE> (np.
<CODE>/usr/lib/ghostscript/fonts</CODE>).</LI>
<LI>Dodaæ odpowiednie nazwy i aliasy dla czcionki w pliku <CODE>Fontmap</CODE> w
katalogu <CODE>gs</CODE></LI>
</OL>
<P>Ostatnio pojawi³ siê porz±dny zestaw czcionek cyrylicowych dla GhostScripta.
Znajduje siê on na <CODE>ftp.kapella.gpi.ru</CODE>. Ma on nawet konieczny wpis
który trzeba dodaæ do pliku <CODE>Fontmap</CODE>. ¦ci±gn±æ musisz zawarto¶æ
katalogu <CODE>/pub/cyrillic/psfonts/</CODE>. Plik <CODE>README</CODE> opisuje
niezbêdne szczegó³y.
<P>
<H2><A NAME="s6">6. Drukowanie</A></H2>
<P>
<P>Drukowanie zawsze jest rzecz± zawi³±. Istniej± ró¿ne drukarki ró¿nych
producentów z ró¿nymi mo¿liwo¶ciami. Nawet co do drukowania w "go³ym"
formacie nie ma jednorodnego rozwi±zania (odnosi siê to nie tylko do
Unixa, ale równie¿ do innych systemów operacyjnych).
<P>Drukarki maj± ró¿ne jêzyki kontrolne, a czêsto maj± bardzo ró¿ne pogl±dy
na obs³ugê innych takich jêzyków. Dobr± wiadomo¶ci± jest to ¿e jeden taki
jêzyk kontrolny wydaje siê byæ uznawany za de facto standard dla opisywania
zadañ zwi±zanych z drukiem - to jêzyk PostScript, stworzony przez Adobe
Corporation.
<P>Innym problemem jest ró¿norodno¶æ wymagañ zwi±zanych z us³ug± drukowania.
Na przyk³ad, czasem chcesz po prostu wydrukowaæ kawa³ek programu w C z
rosyjskimi komentarzami, wiêc nie potrzebujesz ¿adnego ³adnego drukowania -
po prostu czysty wydruk ASCII w pojedynczej czcionce. Innym razem, kiedy
projektujesz pocztówkê dla swojej dziewczyny, bêdziesz zapewne musia³ j±
z³o¿yæ u¿ywaj±c ró¿nych czcionek, i tak dalej. Bêdzie to wymaga³o z
pewno¶ci± wiêcej wysi³ku w kwestii ustawienia obs³ugi cyrylicy.
<P>Aby podo³aæ pierwszemu zadaniu bêdziesz musia³ po prostu zmusiæ swoj±
drukarkê aby rozumia³a jeden font cyrylicowy i (byæ mo¿e) zainstalowaæ
jaki¶ program filtruj±cy, który bêdzie wypisywa³ dane w odpowiednim
formacie. Aby dokonaæ tego drugiego [zadania], bêdziesz musia³ nauczyæ
swoj± drukarkê ró¿nych czcionek i mieæ specjalny software.
<P>Istnieje tak¿e sytuacja po¶rodku, gdy masz program który wie jak wygenerowaæ
i fonty i odpowiednie dane dla drukarki, mo¿esz wiêc, powiedzmy, wykonaæ
parê ³adnych wydruków kodu ¼ród³owego bez wyrafinowanych systemów obróbki
tekstu.
<P>Wszystkie te opcje zostan± mniej lub bardziej omówione poni¿ej.
<P>
<H2>6.1 £adowanie czcionek cyrylicowych do drukarki niepostscriptowej</H2>
<P>
<P>Je¶li masz star± dobr± drukarkê ig³ow± i potrzebujesz tylko wydrukowaæ
czysty tekst w KOI-8, spróbuj poni¿szego:
<P>
<OL>
<LI>Znajd¼ odpowiedni± czcionkê KOI-8 dla swojej drukarki. Sprawd¼
kolekcje MS-DOSowe w Internecie (na przyk³ad archiwum SimTel, <CODE>ftp.
simtel.net</CODE>)</LI>
<LI>Dowiedz siê z instrukcji jak za³adowaæ czcionkê do drukarki i,
mo¿liwie, napisz prosty program który to robi</LI>
<LI>Uruchom ten program z odpowiedniego pliku .rc w czasie startu systemu.</LI>
</OL>
<P>Tak wiêc maj±c znaki cyrylicowe w górnej po³ówce zestawu znaków drukarki
bêdziesz móg³ drukowaæ teksty po rosyjsku bez ¿adnych ceregieli.
<P>Alternatywnie z czcionkami KOI-8 mo¿esz u¿yæ czcionek Alt. S± ku temu
dwa powody:
<UL>
<LI>Mo¿e byæ ³atwiej znale¼æ czcionkê Alt, bowiem takowe by³y bardzo
rozpowszechnione w kulturze MS-DOSowej</LI>
<LI>Posiadanie odpowiedniej czcionki Alt pozwoli ci drukowaæ równie¿
pseudografikê</LI>
</UL>
<P>Niemniej w tym przypadku bêdziesz musia³ przekodowaæ swoje teksty z KOI-8
na Alt przed pos³aniem ich do drukarki. Jest to ca³kiem ³atwe, poniewa¿
pe³no jest programów które to robi± (patrz "translit", na przyk³ad), tak
wiêc wystarczy ¿e w³a¶ciwie wywo³asz ten program w polu <CODE>if</CODE> <CODE>/etc/
printcap</CODE>. Na przyk³ad dla programu <CODE>translit</CODE> napisaæ mo¿esz:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
if=/usr/bin/translit -t koi8-alt.rus
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Patrz printcap(5) po szczegó³y.
<P>
<H2>6.2 Drukowanie ró¿nymi czcionkami</H2>
<P>
<P>Jednym ¶wietnym sposobem poradzenia sobie z ró¿nymi czcionkami i drukarkami
jest u¿ycie TeXa. Sterowniki TeXa zajmuj± siê wszelkimi detalami, wiêc skoro
ju¿ raz nauczy³e¶ TeXa rozumieæ czcionki cyrylicowe, sprawa za³atwiona.
<P>Inn± mo¿liwo¶ci± jest u¿ycie PostScriptu. Zdecydowa³em siê po¶wiêciæ
temu ca³y rozdzia³, poniewa¿ nie jest to ³atwe.
<P>W koñcu, s± i inne edytory tekstów które maj± sterowniki drukarek. Nigdy
nie próbowa³em niczego poza TeXem, wiêc nie mogê niczego zasugerowaæ
<P>
<H2>6.3 Konwersja tekstu do TeXa</H2>
<P>
<P>Je¶li tym czego potrzebujesz jest wydrukowanie tekstu w ASCII bez ¿adnego
dodatkowego przetworzenia, mo¿esz spróbowaæ u¿yæ kilku programów które
przerobi± twój tekst w cyrylicy na gotowe do przetworzenia plik TeXa.
Jednym z najlepszych programów do tego celu jest <CODE>translit</CODE>. W tym
przypadku nie musisz siê nawet k³opotaæ instalowaniem czcionek cyrylicowych
dla TeXa, poniewa¿ translit u¿ywa pakietu Washington Cyriliic, który
w³±czony jest do wiêkszo¶ci dystrybucji TeXa (a mo¿e siê mylê?)
<P>
<H2>6.4 Konwersja tekstu do postscriptu</H2>
<P>
<P>Czasami masz tekst w czystym KOI-8 i chcesz go wydrukowaæ tylko po to
¿eby mieæ go na papierze. Jedn± z najprostszych metod osi±gniêcia tego
jest u¿ycie specjalnych programów konwertuj±cych tekst do postscriptu.
<P>Istnieje pewna liczba programów dokonuj±cych takiej konwersji. Osobi¶cie
preferujê <CODE>a2ps</CODE>. Stworzony pocz±tkowo jako prosty konwerter tekstu
do postscriptu, sta³ siê on du¿ym i wysoce konfigurowalnym programem
z wieloma opcjami, pozwalaj±c ci obs³u¿yæ ró¿ne wielko¶ci strony,
pod¶wietlanie sk³adni itp. Inne narzêdzie (obecnie dostêpne jako czê¶æ
projektu GNU) to <CODE>enscript</CODE>
<P>G³ównym problemem z takimi programami jest to ¿e nie wiedz± one nic o
czcionkach cyrylicowych. W³a¶nie rozwa¿am mo¿liwo¶æ zawierania w nich
czcionek cyrylicowych, tak aby rozumia³y cyrylicê.
<P>Niemniej ca³a ta powy¿sza gadanina by³aby bezcelowa bez ¿adnej rzeczywistej
rady. Oto wiêc ona:
<P>Jak zwykle, GNU wygrywa. GNUsowy program <CODE>enscript</CODE> zaprojektowany
zosta³ do konwersji tekstu na postscript i ma doskona³± obs³ugê
nie-ASCIIowych zestawów znaków. Nie zawiera on cyrylicowych czcionek
postscriptowych, ale bardzo ³atwo je zdobyæ, jak wyja¶niono poni¿ej
(podziêkowania dla Michaela Van Canneyta).
<P>
<OL>
<LI>Zainstaluj najnowszy <CODE>enscript</CODE>. Jak na razie naj¶wie¿sz± wersj±
jest 1.5. Mo¿esz ¶ci±gn±æ go albo z ftp GNU, albo jako pakiet RPM z
ftp RedHata.</LI>
<LI>Teraz, je¶li masz szczê¶cie byæ u¿ytkownikiem RedHat Linuxa, ¶ci±gnij
i zainstaluj czcionkê Cyriliic Textbook (<CODE>ftp://ftp.redhat.com/pub/
contrib/i386/enscript-fonts-koi8-1.0.1-i386.rpm</CODE>)</LI>
<LI>Je¶li nie u¿ywasz RPM, ¶ci±gnij plik <CODE>textbook.tar.gz</CODE> z
Cyrillic Software Collection na <CODE>ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software/</CODE>). Rozpakuj go do katalogu w którym zainstalowane
s± czcionki <CODE>enscripta</CODE>. Przejd¼ teraz do tego katalogu i wykonaj:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
mkamfmap *.afm
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>Koniec konfiguracji. Spróbuj wydrukowaæ jaki¶ tekst w KOI-8 poni¿sz±
komend±:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
enscript --font=Textbook8 --encoding=koi8 jakis_plik
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
</OL>
<P>Je¶li chcesz jakiego¶ szybkiego rozwi±zania i nie dbasz o jako¶æ wydruku,
a wszystkim czego potrzebujesz jest cyrylica na papierze, spróbuj pakietu
<CODE>rtxt2ps</CODE>. Jest to bardzo prosty i niewyszukany konwerter tekstu do
postscriptu. Jako¶æ wydruku jest nienajlepsza (albo, mówi±c szczerze,
ca³kiem z³a), ale robi on to co powinien.
<P>Jeszcze inn± desk± ratunku jest przerobiona wersja <CODE>a2ps</CODE>. Jest ona
do¶æ stara, wiêc nie spodziewaj siê tych wszystkich fajerwerków z nowszych
wersji. Ale drukuje ona tekst w cyrylicy, a jako¶æ wydruku jest znacz±co
lepsza ni¿ ta <CODE>rtxt2ps</CODE>. Do¶wiadczy³em przy niej jednak ró¿nych rodzajów
problemów, np. nie mog³em wydrukowaæ wiêcej ni¿ dwóch stron (???)
<P>
<H2><A NAME="s7">7. Konfiguracja ró¿nych narzêdzi</A></H2>
<P>
<P>Ogólnie, aby przestawiæ pewne narzêdzia w trybie operowania cyrylic±
wymagane jest po prostu umo¿liwienie danych o¶miobitowych. W kilku
przypadkach wymagane jest powiedzenie aplikacji aby pokaza³a rozszerzone
znaki ASCII w ich bazowej formie.
<P>
<H2>7.1 6.1. bash</H2>
<P>
<P>Aby bash rozumia³ o¶miobitowe znaki, powiniene¶ ustawiæ trzy zmienne,
Najlepszym miejscem jest plik <CODE>~/.inputrc</CODE>. Ustaw co nastêpuje:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
set meta-flag on
set convert-meta off
set output-meta on
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.2 6.2. csh/tcsh</H2>
<P>
<P>Powinienie¶ ustawiæ poni¿sze w <CODE>.cshrc</CODE>:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
setenv LC_CTYPE iso_8859_5
stty pass8
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Je¶li nie masz stty zgodnego z POSIX (niemo¿liwe w Linuxie), zast±p
ostatnie wywo³anie przez:
<P>
<PRE>
stty -istrip cs8
</PRE>
<P>
<H2>7.3 6.3. emacs</H2>
<P>
<P>Minimaln± obs³ugê cyrylicy w emacsie zapewnia dodanie poni¿szych
wywo³añ do pliku <CODE>.emacs</CODE> (zak³adaj±c ¿e zainstalowana jest obs³uga
zestawu znaków cyrylicy dla konsoli lub X, odpowiednio).
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
(standard-display-european t)
(set-input-mode (car (current-input-mode))
(nth 1 (current-input-mode))
0)
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Umo¿liwia to u¿ytkownikowi ogl±danie i wprowadzanie rosyjskich dokumentów.
<P>Taki tryb nie jest jednak wielk± wygod±, poniewa¿ <CODE>emacs</CODE> nie rozpoznaje
zwyk³ych komend klawiatury gdy znajduje siê w trybie wprowadzania
cyrylicy. Istnieje pewna liczba pakietów które u¿ywaj± innego podej¶cia.
Nie polegaj± one na "input mode" ustalonym przez ¶rodowisko (X lub
konsolê). Zamiast tego, pozwalaj± u¿ytkownikowi prze³±czaæ tryb wprowadzania
specjalnymi komendami emacsa, a emacs sam jest odpowiedzialny za
przedefiniowanie zestawu znaków. Autor mia³ szansê zaznajomiæ siê z trzema
takimi pakietami. Pakiet <CODE>russian.el</CODE> Walerego Aleksiejewa
(
<A HREF="mailto:ava@math.jhu.edu">mailto:ava@math.jhu.edu</A>)
pozwala u¿ytkownikowi prze³±czaæ siê miêdzy trybami cyrylicy i zwyk³ym
oraz t³umaczyæ zawarto¶æ bufora z jednego kodowania cyrylicy na drugie
(co jest szczególnie u¿yteczne przy czytaniu tekstów przeniesionych
z MS-DOS). <CODE>rustable.el</CODE> (nie znam niestety autora) dodaje do emacsa regu³y
sk³adniowe zestawu znaków (granice s³ów, regu³y zmiany wielko¶ci liter
itd.) Pakiety te znale¼æ mo¿na w wiêkszo¶ci archiwów emacsowego Lispa.
<P>Jedyn± niewygod± jest to ¿e emacs ci±gle traktuje znaki rosyjskie
jako specjalne, nie rozpoznaje wiêc granic s³ów rosyjskich i zmian
wielko¶ci liter. Aby to poprawiæ, musisz zmodyfikowaæ sk³adniê i
tablice wielko¶ci liter emacsa:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
;; w zmiennych poni¿ej znajduj± siê ¶miecie, poniewa¿ SGML nie lubi
;; znaków cyrylicy. Bêdziesz musia³ wstawiæ du¿e i ma³e litery
;; rosyjskiego alfabetu, odpowiednio (patrz faktyczne pliki)
(setq *russian-abc-ucase* "tu wstaw du¿e litery")
(setq *russian-abc-lcase* "tu wstaw ma³e litery")
(let ((i 0)
(len (length *russian-abc-ucase*)))
(while (< i len)
(modify-syntax-entry (elt *russian-abc-ucase* i) "w ")
(modify-syntax-entry (elt *russian-abc-lcase* i) "w ")
(set-case-syntax-pair (elt *russian-abc-ucase* i)
(elt *russian-abc-lcase* i)
(standard-case-table))
(setq i (+ i 1))))
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Dla tego celu stworzy³em plik <CODE>rusup.el</CODE> który tego dokonuje, podobnie
jak kilka porêcznych funkcji. Musisz za³adowaæ go w swoim <CODE>~/.emacs</CODE>.
<P>Jeszcze jeden pakiet to <CODE>remap</CODE>, który próbuje bardziej utypowiæ obs³ugê
cyrylicy. Pakiet ten napisa³ Per Abrahamsen
(<CODE>
<A HREF="mailto:abraham@iesd.auc.dk">mailto:abraham@iesd.auc.dk</A></CODE>), i dostêpny jest on na
<CODE>ftp.iesd.auc.dk</CODE>.
<P>We w³asnej opinii, sugerowa³bym zacz±æ od <CODE>russian.el</CODE>, bowiem jest on
bardzo ³atwy w konfiguracji i u¿yciu.
<P>
<H2>7.4 6.4. ispell</H2>
<P>
<P>Istnieje dodatek <CODE>rspell</CODE> do pakietu GNU <CODE>ispell</CODE>, stworzony przez
Neala Daltona (<CODE>nrd@cray.com</CODE>), ale do¶wiadczy³em z nim kilku
problemów próbuj±c go zmusiæ do natychmiastowego dzia³ania. Spróbuj go -
mo¿e tobie siê poszczê¶ci.
<P>
<H2>7.5 joe</H2>
<P>
<P>Spróbuj opcji <CODE>-asis</CODE>
<P>
<H2>7.6 ksh</H2>
<P>
<P>Co do implementacji public domain <CODE>ksh</CODE>, <CODE>pdksh 5.1.3</CODE>, mo¿esz
wprowadzaæ znaki o¶miobitowe tylko w trybie vi. U¿yj
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
set -o vi
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.7 less</H2>
<P>
<P>Jak na razie, <CODE>less</CODE> nie obs³uguje zestawu znaków KOI-8, ale poni¿sza
zmienna ¶rodowiskowa za³atwia sprawê:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
LESSCHARSET=latin1
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.8 lynx</H2>
<P>
<P>Od wersji 2.6 mo¿esz wybraæ odpowiedni± warto¶æ dla opcji Display
Character Set.
<P>
<H2>7.9 mc (Midnight Commander)</H2>
<P>
<P>Aby poprawnie wy¶wietlaæ znaki cyrylicy, zaznacz opcjê 'full 8 bits'
w menu Options/Display.
<P>Je¶li masz problem z brzydkimi ramkami okien, zobacz sekcjê ''
<P>Off topic: je¶li chcesz zmusiæ mc do u¿ywania kolorów w oknie <CODE>xterma</CODE>,
ustaw zmienn± <CODE>COLORTERM</CODE>
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
COLORTERM= ; export COLORTERM
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.10 Netscape Navigator</H2>
<P>
<P>Upewnij siê ¿e u¿ywasz wersji Netscape'a wiêkszej ni¿ 3. Je¶li twój
Netscape jest starszy, ¶ci±gnij nowszego z www.netscape.com.
<P>
<H3>Konfiguracja podstawowa</H3>
<P>
<P>Aby móc ogl±daæ tekst cyrylic± w wiêkszej czê¶ci dokumentów HTMLowych,
zrób co nastêpuje:
<P>
<UL>
<LI>W menu Options/Encoding Document wybierz Cyrillic (KOI-8)</LI>
<LI>W menu Options/General Preferences/Fonts wybierz Cyrillic (KOI-8),
Times(Cronyx) jako czcionkê proporcjonaln± i Courier(Cronyx) jako czcionkê
o sta³ej szeroko¶ci.</LI>
<LI>Zachowaj ustawienia</LI>
</UL>
<P>UWAGA: konfiguracja ta bêdzie dzia³a³a z wiêksz± czê¶ci± dokumentu.
Jednak¿e nie bêdziesz móg³ wy¶wietlaæ tekstu cyrylic± w nag³ówku okna,
menu i niektórych dialogach. Aby naprawiæ te problemy:
<P>
<H3>Konfiguracja zaawansowana</H3>
<P>
<P>Andriej A. Czernow wie wiêcej ni¿ inni o KOI-8 w ogóle i o Netscape
w szczególno¶ci. Odwied¼ jego doskona³± stronê o KOI-8 i ¶ci±gnij ³atê
do pliku zasobów Netscape, co sprawi ¿e Netscape bêdzie mówi³o po rosyjsku
na tyle na ile mo¿e.
<P>
<H2>7.11 pine</H2>
<P>
<P>Wstaw nastêpuj±c± dyrektywê do <CODE>~/.pinerc</CODE> dla konfiguracji
osobistej, albo do <CODE>/usr/lib/pine.conf</CODE> dla globalnej:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
character-set=ISO-8859-5
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.12 rlogin</H2>
<P>
<P>Upewnij siê ¿e pow³oka na serwerze docelowym jest ustawiona poprawnie.
Potem, je¶li twój <CODE>rlogin</CODE> nie dzia³a domy¶lnie [prawid³owo],
u¿yj <CODE>rlogin -8</CODE>.
<P>
<H2>7.13 sendmail (aka 'zguba sysadmina')</H2>
<P>
<P>Od wersji 8 sendmail domy¶lnie prawid³owo radzi sobie z 8-bitowymi danymi.
Je¶li nie jest tak u ciebie, sprawd¼ opcjê EightBitMode i opcjê -7
przekazywan± mailerom w twoim <CODE>/etc/sendmail.cf</CODE>. Patrz "Sendmail;
Installation and Operation Guide" po szczegó³y.
<P>
<H2><A NAME="s8">8. zsh</A></H2>
<P>
<P>U¿ywaj w ten sam sposób jak <CODE>csh</CODE> (patrz sekcja o <CODE>csh</CODE>). Plikami
startowymi w tym przypadku s± <CODE>.zshrc</CODE> oraz <CODE>/etc/zshrc</CODE>.
<P>
<H2><A NAME="s9">9. U¿yteczne narzêdzia</A></H2>
<P>
<P>
<H2>9.1 Narzêdzia do konwersji</H2>
<P>
<P>Istnieje pewna liczba programów zdolna konwertowaæ z KOI-8 na Alt
i z powrotem. Poszukaj w SovInformBureau albo na <CODE>ftp.funet.fi</CODE>
listy porêcznych ma³ych programików. Mo¿esz te¿ u¿yæ specjalnego
trybu emacsa (patrz sekcja o emacsie).
<P>Szczególnie poleca³bym jednak¿e pakiet <CODE>translit</CODE>. Obs³uguje on
wiele popularnych zestawów znaków i potrafi nawet stworzyæ pliki TeXa
(patrz sekcja 5.1). z tekstu rosyjskiego. U¿ytkownicy RedHata maj±
do dyspozycji <CODE>translit</CODE> w postaci pliku RPM.
<P>
<H2>9.2 Narzêdzia programisty</H2>
<P>
<P>Jak dot±d obja¶nia³em sposoby zmuszenia programów do akceptowania
i wy¶wietlania zestawu znaków cyrylicy. Niemniej pe³ne przystosowanie
systemu do warunków lokalnych obejmuje o wiele wiêcej. To co omówiono
powy¿ej nie wystarcza. System powinien byæ przyjazny dla u¿ytkownika,
który niekoniecznie musi znaæ angielski. W mojej opinii, nie jest
wielk± spraw± obeznanie siê z angielskim na poziomie komunikatów
programów. Jednak¿e nie jest ca³kiem fair tego wymagaæ.
<P>Tak wiêc nastêpny poziom przystosowania wymaga aby programy by³y
dostosowywalne do wymagañ ró¿nych jêzyków i zwyczajów w przedstawianiu
danych.
<P>Wcze¶niej dokonywano tego poprzez rozwijanie pewnej abstrakcji
komunikatów bêd±cych rezultatem kodu programu. Teraz ten mechanizm
jest (mniej czy wiêcej) ustandaryzowany. I, oczywi¶cie, istniej±
jego darmowe implementacje!
<P>Dobra wiadomo¶æ to to ¿e GNU w koñcu przyjê³o sposób tworzenia
zinternacjonalizowanych aplikacji. Ulrich Drepper
(<CODE>
<A HREF="mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de">mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de</A></CODE>)
stworzy³ pakiet <CODE>gettext</CODE>, dostêpny we wszystkich
repozytoriach GNU, takich jak <CODE>
<A HREF="ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/">ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/</A></CODE>.
Pozwala on tworzyæ programy w sposób który ³atwo mo¿na roszerzyæ
na obs³ugê wielu jêzyków. Nie zamierzam opisywaæ technik programistycznych,
zw³aszcza ¿e pakiet gettext zawiera doskona³y podrêcznik.
<P>Tak wiêc je¿eli tworzysz programy które wypisuj± jakie¶ komunikaty
(a stworzy³e¶ kiedy¶ taki który by ich wypisywa³?), nie leñ siê i w³ó¿
ociupinê (naprawdê ociupinê) wysi³ku w uczynienie swojego programu
¶wiadomym locale.
<P>Pro¶ba o wspó³pracê: je¶li chcesz nauczyæ siê pakietu <CODE>gettext</CODE> i
równocze¶nie do³o¿yæ co¶ do projektu GNU; lub nawet je¶li tylko chcesz
do³o¿yæ, mo¿esz to zrobiæ! GNU siê internacjonalizuje, wiêc wszystkie
narzêdzia przerabiane s± na ¶wiadome locale. Problemem jest
przet³umaczenie komunikatów z angielskiego na rosyjski (i inne
jêzyki, jak wam siê podoba). Zasadniczo, to co trzeba zrobiæ to
zdobyæ specjalny plik <CODE>.po</CODE>, sk³adaj±cy siê z angielskich komunikatów
konkretnego narzêdzia i do³±czyæ do ka¿dego komunikatu jego odpowiednik
po rosyjsku. W ostatecznym rozrachunku sprawi to ¿e system bêdzie
odzywa³ siê po rosyjsku, je¶li zechce tego u¿ytkownik! Po wiêcej
szczegó³ów i dalsze wskazówki skontaktuj siê z Ulrichem Drepperem
(<CODE>
<A HREF="mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de">mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de</A></CODE>)
<P>
<H2><A NAME="s10">10. Wykaz u¿ytecznych zasobów</A></H2>
<P>
<P>Strona domowa <CODE>a2ps</CODE>:
<CODE>
<A HREF="http://www-inf.enst.fr/~demaille/a2ps.html">http://www-inf.enst.fr/~demaille/a2ps.html</A></CODE>
<P>Strona A. Czernowa o KOI-8:
<CODE>
<A HREF="http://www.nagual.ru/~ache/koi8.html">http://www.nagual.ru/~ache/koi8.html</A></CODE>
<P>Ogólna informacja o Linuxie:
<CODE>
<A HREF="http://sunsite.unc.edu/mdw/linux.html">http://sunsite.unc.edu/mdw/linux.html</A></CODE>
<P>Moja kolekcja rzeczy zwi±zanych z konfiguracj± cyrylicy:
<CODE>
<A HREF="ftp://netvision.net.il/pub/home/b/belikoff/cyrillic/">ftp://netvision.net.il/pub/home/b/belikoff/cyrillic/</A></CODE>
<P>Kolekcja cyrylicowa na <CODE>ftp.kiae.su</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.kiae.su/cyrillic/">ftp://ftp.kiae.su/cyrillic</A></CODE>
<P>Kolekcja cyrylicowa na <CODE>ftp.relcom.ru</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.relcom.ru/cyrillic/">ftp://ftp.relcom.ru/cyrillic/</A></CODE>
<P>Kolekcja programów cyrylizuj±cych
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.funet.fi/pub/culture/russian/comp/">ftp://ftp.funet.fi/pub/culture/russian/comp/</A></CODE>
<P>Cronyx <CODE>
<A HREF="http://www.cronyx.ru/">http://www.cronyx.ru/</A></CODE> - twórcy czcionek cyrylicowych dla systemu X Windows.
<P>Pakiet remap dla emacsa <CODE>
<A HREF="ftp://ftp.iesd.auc.dk/">ftp://frp.iesd.auc.dk/</A></CODE>
<P>Czcionki cyrylicowe dla Ghostscripta:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.kapella.gpi.ru/pub/cyrillic/psfonts">ftp://ftp.kapella.gpi.ru/pub/cyrillic/psfonts</A></CODE>
<P>Czcionki cyrylicowe dla X:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.kiae.su/cyrillic/x11/fonts/xrus-2.1.1-src.tgz">ftp://ftp.kiae.su/cyrillic/x11/fonts/xrus-2.1.1-src.tgz</A></CODE>
<P>Ghostscript: <CODE>
<A HREF="http://www.cs.wisc.edu/~ghost/index.html">http://www.cs.wisc.edu/~ghost/index.html</A></CODE>
<P>GNU nenscript: <CODE>
<A HREF="ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/">ftp://ftp.prep.ai.mit.edu/pub/gnu</A></CODE>
<P>Informacja o Cyrlillic Software:
<CODE>
<A HREF="http://sunsite.oit.unc.edu/sergei/Software/Software.html">http://sunsite.oit.unc.edu/sergei/Software/Software.html</A></CODE>
<P>Grupa newsowa <CODE>relcom.fido.ru.unix</CODE>.
<P>RFC 1489: <CODE>
<A HREF="http://ds.internic.net/rfc/rfc1489.txt">http://ds.internic.net/rfc/rfc1489.txt</A></CODE>
<P>U¿yteczne pakiety obs³uguj±ce cyrylicê:
<CODE>
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software">ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software</A></CODE>
<P>Pakiet kbd dla Linuxa:
<CODE>
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/Linux/system/Keyboards/">ftp://sunsite.unc.edu/pub/Linux/system/Keyboards/</A></CODE>
<P>Kolekcje czcionek X: <CODE>
<A HREF="ftp://ftp.switch.ch/mirror/linux/X11/fonts/">ftp://ftp.switch.ch/mirror/linux/X11/fonts/</A></CODE>
<P>SovInformBureau: <CODE>
<A HREF="http://www.siber.com/sib/russify/">http://www.siber.com/sib/russify/</A></CODE>
<P>Pakiet rusyfikuj±cy teTeX: <CODE>
<A HREF="ftp://xray.sai.msu.su/pub/outgoing/teTeX-rus/">ftp://xray.sai.msu.su/pub/outgoing/teTeX-rus/</A></CODE>
<P><CODE>rtxt2ps</CODE> i przerobiony <CODE>a2ps</CODE>: <CODE>
<A HREF="http://www.siber.com/sib/russify/converters/">http://www.siber.com/sib/russify/converters/</A></CODE>
<P>Pakiet <CODE>translit</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.osc.edu/pub/russian/translit/translit.tar.Z">ftp://ftp.osc.edu/pub/russian/translit/translit.tar.Z</A></CODE>
<P>Pakiet <CODE>xruskb</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.relcom.ru/x11/cyrillic/">ftp://ftp.relcom.ru/x11/cyrillic/</A></CODE>
<P><CODE>rspell</CODE>: <CODE>
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software/rspell.tar.gz">ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software/rspell.tar.gz</A></CODE>
<P>FTP XFree86:
<CODE>
<A HREF="http://www.xfree86.org">http://www.xfree86.org</A></CODE>
<P>
</BODY>
</HTML>
|