/usr/share/doc/HOWTO/pl-html/Cyrillic-HOWTO.pl.html

<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 3.2 Final//EN">
<HTML>
<HEAD>
 <META NAME="GENERATOR" CONTENT="SGML-Tools 1.0.9">
<META HTTP-EQUIV="content-type" content="text/html; charset=iso-8859-2">
<TITLE>The Cyrillic HOWTO</TITLE>


</HEAD>
<BODY>
<H1>The Cyrillic HOWTO<BR></H1>

<H2>Autor: Aleksander L. Belikoff<BR>
v3.0, 13 sierpieñ 1995<BR>
<B>Wersja polska: Gwidon S. Naskrent
<A HREF="mailto:naskrent@hoth.amu.edu.pl">naskrent@hoth.amu.edu.pl</A><BR></B>
v2.0, luty 1998</H2>
<P><HR>
<EM>Dokument ten opisuje jak skonfigurowaæ swój system linuxowy aby móc pisaæ,
ogl±daæ i drukowaæ dokumenty w jêzyku rosyjskim.
Dokument ten zosta³ napisany w standardzie ISO-8859-2.
Orygina³ tego dokumentu znajduje siê pod adresem
<A HREF="ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/">ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/</A></EM>
<HR>
<H2><A NAME="s1">1. 1. Uwagi ogólne</A></H2>

<P>
<P>
<H2>1.1 1.1 Wstêp</H2>

<P>
<P>Dokument ten obejmuje to czego potrzebujesz aby skutecznie pisaæ, ogl±daæ
i drukowaæ dokumenty po rosyjsku pod Linuxem. Chocia¿ dokument ten zak³ada
¿e jako systemu operacyjnego u¿ywasz Linuxa, wiêkszo¶æ z przedstawionych
informacji stosuje siê tak¿e do innych odmian Unixa. Postaram siê zachowaæ
rozró¿nienie tak widocznym jak to mo¿liwe.
<P>Istnieje pewna liczba popularnych dystrybucji linuxowych. Jako system
przyk³adowy opiszê Linuxa Red Hat 3.0.3 (Picasso) oraz Red Hat 4.1
(Vanderbildt) - tego którego osobi¶cie u¿ywam. Niemniej jednak postaram
siê zaznaczyæ ró¿nice, je¶li takowe istniej±, w instalacji Linux Slackware.
<P>Poniewa¿ taka instalacja bezpo¶rednio modyfikuje i rozszerza system
operacyjny, powiniene¶ zdawaæ sobie sprawê z tego co robisz. Chocia¿
stara³em siê sprawy maksymalnie upro¶ciæ, posiadanie pewnego do¶wiadczenia
z danym programem jest korzystne. Nie zamierzam opisywaæ czym jest system
X Windows i jak sk³adaæ dokumenty u¿ywaj±c TeXa lub LaTeXa, albo jak
zainstalowaæ drukarkê w Linuxie. Problemy te omawiane s± w innych
dokumentach.
<P>Z tych samych powodów opisujê instalacjê na skalê systemow±, domy¶lnie
wymagaj±c± uprawnieñ administratora. Je¶li jednak istnieje mo¿liwo¶æ
instalacji na poziomie u¿ytkownika, nie omieszkam jej wspomnieæ.
<P>Uwaga: system X Windows, TeX i inne sk³adniki Linuxa s± z³o¿onymi
systemami z wyrafinowan± konfiguracj±. Je¶li co¶ sknocisz, mo¿esz nie
tylko nie dokonaæ instalacji cyrilicy, ale popsuæ sk³adnik, je¶li nie
ca³y system. Nie ma to na celu ciê odstraszaæ, lecz tylko sprawiæ aby¶
zrozumia³ powagê operacji i by³ ostro¿nym. Wstêpna kopia zapasowa
plików konfiguracyjnych jest wielce po¿±dana. Posiadanie pod rêk±
jakiego¶ guru zawsze siê przydaje.
<P>
<H2>1.2 1.2 Dostêpno¶æ i uwagi</H2>

<P>
<P>Dokument ten dostêpny jest na sunsite.unc.edu lub tsx-11.mit.edu jako
czê¶æ Linux Documentation Project. Mo¿e tak¿e byæ dostêpny w ró¿nych
archiwach zawieraj±cych Linuxa. Co wiêcej, mo¿e tak¿e wchodziæ w sk³ad
dystrybucji Linuxa.
<P>Mo¿na go wreszcie otrzymaæ bezpo¶rednio od autora, na ftp.netvision.net.il.
<P>Je¶li masz jakie¶ pytania dotycz±ce tego dokumentu, nie wahaj siê, proszê,
skontaktowaæ siê ze mn± pod adresem belikoff@netvision.net.il. Ka¿da nowa
i u¿yteczna informacja na temat obs³ugi Cyrilicy w ró¿nych Unixach jest
mile widziana. Pamiêtaj, pomo¿e to innym.
<P>Wielu ludzi pomog³o mi (i nie tylko mi) warto¶ciowymi informacjami oraz
sugestiami. Jeszcze wiêcej ludzi do³o¿y³o oprogramowania na u¿ytek
publiczny. Przepraszam je¿eli zapomnia³em kogo¶ wymieniæ.
<P>Oto wiêc oni: Bas v. de Bakker, David Daves, Siergiej Wakulenko,
Siergiej O. Naoumow, Winfried Trümper, Michael van Canneyt.
<P>Ten dokument jest (c) 1995 Aleksander L. Belikoff. Mo¿na go u¿ywaæ
i rozpowszechniaæ zgodnie ze zwyk³ymi warunkami Linux HOWTO opisanymi
poni¿ej.
<P>Poni¿sze jest notk± o prawach autorskich Linux HOWTO:
<P>Dokumenty Linux HOWTO stanowi± prawn± w³asno¶æ ich autorów, chyba
¿e zaznaczono inaczej. Dokumenty Linux HOWTO mog± byæ reprodukowane
i rozposzechniane w ca³o¶ci lub czê¶ci, w ka¿dym fizycznym lub
elektronicznym ¶rodku przekazu, tak d³ugo jak w ka¿dej kopii pozostaje
niniejsza notka o prawach autorskich. Redystrybucja komercyjna jest
dozwolona i popierana; autorzy jednak woleliby zostaæ o takich
dystrybucjach powiadomieni.
<P>Wszystkie t³umaczenia, prace pochodne i zbiorowe zawieraj±ce
dokumenty Linux HOWTO musz± podlegaæ po t± notkê o prawach autorskich.
To jest, nie mo¿esz stworzyæ z HOWTO pracy pochodnej i na³o¿yæ
dodatkowe ograniczenia na jej dystrybucjê. Wyj±tki do tych regu³
mog± byæ udzielone pod pewnymi warunkami; proszê skontaktowaæ
siê z koordynatorem Linux HOWTO pod adresem podanym poni¿ej.
<P>W skrócie, chcieliby¶my promowaæ rozprzestrzenianie siê tych
informacji tak wieloma kana³ami jak to mo¿liwe. Pragnêliby¶my
jednak¿e zachowaæ prawa autorskie do dokumentów HOWTO, i
byæ powiadamianymi o ka¿dych planach ich redystrybucji.
<P>Je¶li masz pytania, skontaktuj siê proszê z Gregiem Hankinsem,
koordynatorem Linux HOWTO, pod adresem <CODE>gregh@sunsite.unc.edu</CODE>.
Mo¿esz u¿yæ tego adresu z programem finger by zdobyæ numer telefonu
i inne dodatkowe informacje dotycz±ce kontaktu.
<P>Unix jest zastrze¿onym znakiem przemys³owym X/Open Ltd.; MS-DOS, Windows,
Windows NT i Windows 95 s± zastrze¿onymi znakami Microsoft Corp.; System
X Windows jest znakiem zastrze¿onym Consortium X, Inc. Wszystkie inne
znaki zastrze¿one nale¿± do ich odpowiednich posiadaczy.
<P>
<H2><A NAME="s2">2. 2. Znaki i zestawy znaków</A></H2>

<P>
<P>A¿eby zrozumieæ i wy¶wietlaæ znaki ró¿nych jêzyków, system i programy
musz± byæ zdolne odró¿niaæ je od innych znaków. To jest, ka¿dy pojedynczy
znak musi mieæ odrêbn± reprezentacjê wewn±trz systemu operacyjnego, b±d¼
konkretnego pakietu programów. Taka kolekcja wszystkich odrêbnych znaków
które jaki¶ system jest w stanie reprezentowaæ w danym momencie nazywa
siê zestawem znaków.
<P>W czasie tworzenia najwiêkszych systemów operacyjnych nikt nie dba³ o to
aby programy by³y wielojêzyczne. Dlatego te¿ najpopularniejszym zestawem
znaków by³ (i ci±gle jest) ASCII (American Standard Code for Information
Interchange).
<P>Standardowy ASCII (aka siedmiobitowy ASCII) zawiera 128 odrêbnych kodów.
Niektóre z nich ASCII definiuje jako faktyczne drukowalne znaki, a niektóre
s± tak zwanymi znakami kontrolnymi, które posiada³y specjalne znaczenia
w starszych protoko³ach komunikacyjnych. Ka¿dy element zestawu identyfikuje
kod bêd±cy liczb± ca³kowit± (0-127). Podzbiór znaków drukowalnych
przedstawia te które znale¼æ mo¿na na klawiaturze maszyny do pisania, z
niewielkimi dodatkami. Ka¿dy znak zajmuje siedem najmniej znacz±cych bitów
bajtu, podczas gdy najbardziej znacz±cy u¿ywany by³ dla celów kontrolnych
(np. kontroli transmisji w starszych pakietach komunikacyjnych).
<P>Koncepcjê ASCII siedmiobitowego rozszerzy³ ASCII o¶miobitowy (aka
rozszerzony ASCII). W tym zestawie zakres kodów znaków to 0-255. Dolna
po³owa (0-127) to czysty ASCII, podczas gdy górna zawiera 127 dodatkowych
znaków. Poniewa¿ zestaw ten jest wstecznie kompatybilny z ASCII (znak
ci±gle zajmuje osiem bitów, kody odpowiadaj± staremu ASCII), zyska³
on sobie szerok± popularno¶æ.
<P>ASCII o¶miobitowe nie definiuje zawarto¶ci górnej po³ówki zestawu. Dlatego
ISO powziê³o zadanie ustalenia rodziny standardów znanych jako rodzina
ISO-8859-X. Jest to zbiór kodowañ o¶miobitowych, w których ni¿sza po³owa
ka¿dego kodowania (0-127) odpowiada ASCII, a wy¿sza definiuje znaki dla
ró¿nych jêzyków. Zdefiniowano na przyk³ad nastêpuj±ce kodowania:
<P>
<UL>
<LI>8859-1 - Europa Zachodnia, Ameryka £aciñska (znany te¿ jako Latin 1)</LI>
<LI>8859-2 - Europa ¦rodkowa i Wschodnia</LI>
<LI>8859-5 - cyrylica</LI>
<LI>8859-8 - hebrajski</LI>
</UL>
<P>W Latin 1 górna po³owa tabeli definiuje ró¿ne znaki które nie s± czê¶ci±
alfabetu angielskiego, ale znajduj± siê w ró¿nych jêzykach
zachodnioeuropejskich (umlauty niemieckie, akcenty francuskie).
<P>Programy które nie zak³adaj± nic co do ósmego bitu danych ASCII zwane
s± o¶miobitowo czystymi. Niektóre starsze programy, napisane z my¶l± o
ASCII 7-bitowym, nie s± czyste o¶miobitowe i mog± dzia³aæ niepoprawnie
z danymi o¶miobitowymi. Wiêkszo¶æ jednak pakietów domy¶lnie radzi sobie
z o¶miobitowym ASCII, albo wymaga bardzo prostego ustawienia.
UWAGA: zanim wy¶lesz pytanie "Wszystko ustawi³em poprawnie, a nie mogê
wprowadzaæ/ogl±daæ znaków cyrylicowych!", zajrzyj do sekcji 8 co do
uwag o programie którego u¿ywasz.
<P>Poniewa¿ na wiêkszo¶ci systemów ASCII zajmuje osiem bitów, nie ma ju¿
mo¿liwo¶æ aby ci±gle je rozszerzaæ. Sposobem na zaimplementowanie nowych
symboli w kodowaniach opartych na ASCII jest stworzenie innej implementacji
rozszerzonego ASCII. W taki w³a¶nie sposób zaimplementowane zosta³o
kodowanie cyrylicy w ASCII.
<P>Wspomnieli¶my ju¿ o standardzie ISO-8859-5 jako okre¶laj±cym kodowanie
cyrylicy. Lecz jak to czêsto bywa ze standardami, stworzono go nie bior±c
pod uwagê istniej±cej praktyki w by³ym ZSRR. Jedyn± wiêc rzecz± jak±
ten standard osi±gn±³ by³o spotêgowanie zamieszania. Nie powiedzia³bym
¿e gdzie¶ siê znacz±co u¿ywa ISO-8859-5.
<P>Innymi standardami kodowania cyrylicy s± tak zwane kodowanie Alt i
strona kodowa 1251 Microsoftu. Ta pierwsza stworzona zosta³a (przez kogo?)
do¶æ dawno temu na potrzeby MS-DOS. W tamtych czasach nie by³o jeszcze
tego ca³ego szumu o internetowaniu, intencj± wiêc by³o uczynienie jej
jak najbardziej kompatybilnej ze standardem IBM. Dlatego kodowanie Alt
jest w rzeczywisto¶ci stron± kodow± IBM, gdzie wszystkie specjalne znaki
europejskie w górnej po³ówce zast±piono cyrylicznymi, z wy³±czeniem
pseudografiki. Nie rujnowa³o to ³atwego tworzenia okienek i dawa³o tak¿e
znaki cyrylicowe. Standard Alt ci±gle ¿yje i jest nies³ychanie popularny
w ¶wiecie MS-DOSa.
<P>Strona kodowa 1251 to po prostu próba Microsoftu pokazania nowego standardu
dla kodowania cyrylicy w Windows. Na ile wiem, nie jest ona kompatybilna
z czymkolwiek (niezbyt dziwne, co?)
<P>I w koñcu istnieje KOI-8. Jest ono równie¿ stare, ale zaprojektowano je
m±drze i dzisiaj za³o¿enia tego projektu wygl±daj± naprawdê u¿ytecznie.
<P>I znów, jest ono kompatybilne z ASCII, a znaki cyrylicy umieszczone s±
w górnej po³ówce. Lecz g³ównym za³o¿eniem projektowania KOI-8 jest to ¿e
pozycje znaków cyrylicy musz± odpowiadaæ znakom angielskim o zbli¿onej
wymowie. Konkretnie, je¶li ustawimy ósmy bit w angielskim 'a', dostaniemy
'a' cyrylicowe. Oznacza to ¿e je¶li mamy tekst pisany cyrylic± w KOI-8,
mo¿emy uci±æ ósmy bit z ka¿dego znaku i dalej mieæ czytelny tekst. Bardzo
to dzisiaj wa¿ne, poniewa¿ w Internecie jest wiele wêz³ów pocztowych które
po prostu po cichu obcinaj± ósmy bit, pewne ¿e wszyscy na ca³ej Ziemi mówi±
po angielsku.
<P>Nic dziwnego ¿e KOI-8 szybko sta³ siê de facto standardem dla cyrylicy
w Internecie. Andriej A. Czernow poczyni³ ogromne nak³ady pracy aby
ustaliæ w tym obszarze standard. Jest on autorem RFC 1489 ("Registration
of a Cyrillic character set").
<P>Te dwa standardy [Alt i KOI-8] ró¿ni± siê tylko pozycjami znaków
cyrylicowych w tabeli (to jest kodami znaków cyrylicowych)/
<P>G³ówn± ró¿nic± jest to ¿e kodowanie Alt u¿ywane jest tylko przez
u¿ytkowników MS-DOS, podczas gdy KOI-8 u¿ywane jest w Unixie, a tak¿e
w MS-DOSie (chocia¿ w tym drugim jest znacznie mniej popularne).
Poniewa¿ robimy to co trzeba (to znaczy pracujemy w systemie Unixowym)
skupimy siê g³ównie na KOI-8.
<P>Co do standardu ISO, jest on bardziej popularny jako standard cyrylicy.
w Europie i USA. W Rosji zdecydowanie przoduje KOI-8.
<P>Istniej± i inne standardy, ró¿ne od ASCII i o wiele bardziej elastyczne.
Najbardziej znanym jest Unicode. Nie s± jednak one zaimplementowane
tak dobrze jak te podstawowe w Unixie w ogólno¶ci i Linuxie w
szczególno¶ci. Dlatego te¿ nie bêdê ich tu opisywa³.
<P>
<H2><A NAME="s3">3. 3. Ustawianie trybu tekstowego</A></H2>

<P>
<P>Zasadniczo tryb tekstowy jest najprostsz± metod± pokazywania i wprowadzania
znaków cyrylicy. Istnieje jednak jedna zasadnicza komplikacja: fonty
w trybie tekstowym i operacje na uk³adzie klawiatury zale¿± od implementacji
sterownika terminala. Nie ma wiêc przeno¶nej metody dla osi±gniêcia tego
celu miêdzy ró¿nymi systemami.
<P>Za chwilê opiszê sposób radzenia sobie ze sterownikiem konsoli Linuxa.
Tak wiêc je¶li masz inny system, nie spodziewaj siê ¿e bêdzie to dzia³aæ
u ciebie. Zajrzyj raczej do dokumentacji swojego sterownika terminala.
Po¶lij mi jednak¿e jakiekolwiek informacje jakie znajdziesz, tak aby móg³
w³±czyæ je do przysz³ych wersji tego dokumentu.
<P>
<H2>3.1 4.1. Konsola</H2>

<P>
<P>Sterownik konsoli Linuxa jest do¶æ elastycznym kawa³kiem software'u.
Potrafi on zmieniaæ fonty oraz uk³ady klawiatury. Aby to osi±gn±æ, bêdziesz
potrzebowa³ pakietu kbd. RedHat i Slackware instaluj± kbd jako czê¶æ
systemu.
<P>Pakiet kbd zawiera narzêdzia do kontrolowania klawiatury oraz znaczny
zbiór fontów i uk³adów klawiatury.
<P>By ustawiæ cyrylicê, trzeba wykonaæ dwie rzeczy:
<P>
<OL>
<LI>Ustawienie czcionki ekranowej. Wykonywane jest to za pomoc±
programu <CODE>setfont</CODE>. Pliki z czcionkami umieszczone s± w
<CODE>/usr/lib/kbd/consolefonts</CODE>.

UWAGA: Nigdy nie uruchamiaj programu setfont pod X, poniewa¿ zawiesi
on twój system. Dzieje siê tak poniewa¿ dzia³a on z odwo³aniami
niskiego poziomu do karty graficznej, których nie lubi X.
</LI>
<LI>Za³adowaæ odpowiedni uk³ad klawiatury programem <CODE>loadkeys</CODE>.</LI>
</OL>
<P>UWAGA: W RedHat 3.0.3 <CODE>/usr/bin/loadkeys</CODE> ma zbyt zawê¿one
prawa dostêpu, konkretnie 700 (<CODE>rwx------</CODE>). Nie ma powodu aby tak
by³o, poniewa¿ ka¿dy mo¿e skompilowaæ swoj± w³asn± kopiê i uruchomiæ
j± (odpowiednie odwo³ania do systemu nie s± zarezerwowane tylko dla
administratora). Popro¶ wiêc swojego sysadmina aby ustawi³ dlañ
bardziej sensowne prawa dostêpu (na przyk³ad 755).
<P>Oto wyci±g z mojego skryptu <CODE>cyrload</CODE>, który ustawia tryb cyrylicy
dla konsoli linuxowej.
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  if [ notset.$DISPLAY != notset. ]; then
      echo "`basename $0`:  nie dzia³a pod X"
      exit
  fi

  loadkeys /usr/lib/kbd/keytables/ru.map
  setfont /usr/lib/kbd/consolefonts/Cyr_a8x16
  mapscrn /usr/lib/kbd/consoletrans/koi2alt
  echo -ne "\033(K"              # magiczna sekwencja
  echo "U¿yj prawego Ctrl aby zmieniæ tryb"
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Pozwól mi to nieco wyja¶niæ. £adujesz odpowiednie mapowanie klawiatury.
Nastêpnie ³adujesz font odpowiadaj±cy zestawowi znaków Alt. Pó¼niej,
aby móc poprawnie wy¶wietlaæ tekst w KOI-8, ³adujesz tablicê przekodowywania
ekranowego. Dokonuje ona translacji niektórych znaków z górnej po³ówki
kodowania na kodowanie Alt. Kluczowe znaczenie ma s³owo 'niektóre' - nie
wszystkie znaki podlegaj± translacji, dlatego te¿ niektóre z nich, jak
pseudograficzne znaki IBM, trafiaj± na ekran niezmodyfikowane i wy¶wietlaj±
siê poprawnie, poniewa¿ s± one kompatybilne z kodowaniem Alt, w
przeciwieñstwie do KOI-8. Aby siê upewniæ, uruchom <CODE>mc</CODE> i udawaj ¿e
jeste¶ znów w MS-DOS 3.3...
<P>W koñcu, owa magiczna sekwencja jest wa¿na, ale nie mam ¿adnego pojêcia
co takiego robi [resetuje konsolê i mapy odwzorowañ; patrz Keyboard-HOWTO -
przyp. GSN]. Po¿yczy³em/podkrad³em j± z German-HOWTO jeszcze w 1994, kiedy
by³o no chyba jedynym HOWTO zorientowanym na jêzyki narodowe. Je¶li masz
jaki¶ pomys³ co do tej magicznej sekwencji, powiadomij mnie, proszê.
<P>Dla tych purystów którzy nie chc± próbowaæ kodowania Alt do³±czam jeszcze
jedn± wersjê powy¿szego skryptu, u¿ywaj±c± rdzennych fontów KOI-8.
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  if [ notset.$DISPLAY != notset. ]; then
      echo "`basename $0`:  cannot run under X"
      exit
  fi

  loadkeys /usr/lib/kbd/keytables/ru.map
  setfont /usr/lib/kbd/consolefonts/koi-8x16
  echo "U¿yj prawego Ctrl aby zmieniæ tryb"
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Nie spodziewaj siê jednak ³adnych ramek w swoich okienkowych aplikacjach
tekstowych.
<P>Chcesz to pewnie teraz wypróbowaæ. Ustaw bash lub tcsh jak trzeba,
uruchom je ponownie, potem naci¶nij prawy klawisz Ctrl i upewnij siê
¿e otrzymujesz prawid³owe znaki cyrylicy. Klawisz 'q' musi dawaæ
rosyjskie 'krótkie i', w generowaæ 'c' itd.
<P>Je¶li co¶ pokrêci³e¶, najlepsz± rzecz± jest przywrócenie ustawieñ
oryginalnych (tj. amerykañskich). Wykonaj nastêpuj±ce komendy:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  loadkeys /usr/lib/kbd/keytables/defkeymap.map
  setfont /usr/lib/kbd/consolefonts/default8x16
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>UWAGA: niestety sterownik konsoli nie jest w stanie zachowaæ swojego
statusu (a przynajmniej nie w prosty sposób) podczas uruchamiania
X Windows. Dlatego, kiedy wyjdziesz z X (albo prze³±czysz zeñ na
konsolê), bêdziesz musia³ ponownie za³adowaæ rosyjski font konsolowy.
<P>
<H2>3.2 Konsola FreeBSD</H2>

<P>
<P>Nie u¿ywam FreeBSD, tak wiêc nie mog³em przetestowaæ poni¿szej informacji.
Trzeba zacz±æ od tego ¿e wszystkie dane w tej sekcji nale¿y traktowaæ jako
wska¼niki. Strona domowa projektu FreeBSD mo¿e mieæ jakie¶ informacje
na ten temat. Innym dobrym ¼ród³em jest grupa newsowa <CODE>relcom.fido.ru.unix</CODE>.
Sprawd¼ tak¿e zasoby wyliczone w sekcji 11.
<P>W ka¿dym razie, oto co Ilja K. Orechow sugeruje zrobiæ aby konsola
FreeBSD mówi³a po rosyjsku:
<P>
<OL>
<LI>dodaj w <CODE>/etc/sysconfig</CODE>:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
     keymap=ru.koi8-r
     keyrate=fast
     # UWAGA: ^[ poni¿ej to pojedynczy znak kontrolny [ESC]
     keychange="61 ^[[K"
     cursor=destructive
     scrnmap=koi8-r2cp866
     font8x16=cp866b-8x16
     font8x14=cp866-8x14
     font8x8=cp866-8x8
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>w <CODE>/etc/csh.login</CODE>:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
     setenv ENABLE_STARTUP_LOCALE
     setenv LANG ru_SU.KOI8-R
     setenv LESSCHARSET latin1
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
</OL>
<P>
<H2>3.3 System X Window</H2>

<P>
<P>Podobnie jak tryb konsoli, ¶rodowisko X równie¿ wymaga nieco konfiguracji.
Zawiera siê w niej ustawienie trybu wprowadzania i Xowych czcionek.
Oba aspekty omówione s± poni¿ej.
<P>
<H3>Xowe czcionki</H3>

<P>
<P>Po pierwsze zdobyæ musisz kolekcjê czcionek posiadaj±cych znaki
cyrylicy w odpowiednich miejscach.
<P>Je¶li u¿ywasz najnowszej dystrybucji X (lub XFree86), istnieje szansa
¿e masz ju¿ takie czcionki. W koñcu 1995 X Windows System w³±czy³ zestaw
czcionek cyrylicowych, stworzonych przez Cronyxa. Zapytaj swojego
administratora systemu, albo je¶li to ty nim jeste¶, sprawd¼ swój
system, to jest:
<OL>
<LI>Uruchom <CODE>xlsfonts | grep koi8</CODE>. Je¶li wyliczono jakie¶
czcionki, twój X-serwer ju¿ o nich wie.</LI>
<LI>W przeciwnym razie wykonaj

<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
find /usr -name crox\*.pcf\*
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>


aby znale¼æ miejsce czcionek cyrylicowych na serwerze. Bêdziesz musia³
w³±czyæ te czcionki dla X-serwera, jak wyja¶niam poni¿ej.</LI>
</OL>
<P>Je¶li nie znalaz³e¶ takich fontów zainstalowanych, bêdziesz musia³ to
sam zrobiæ.
<P>Istnieje pewna rozbie¿no¶æ co do czcionek. XFree86 twierdzi ¿e kolekcjê
czcionek rosyjskich zamieszczonych w dystrybucji stworzy³ Cronyx. Niemniej
na sieci znale¼æ mo¿na inne czcionki cyrylicowe Cronyxa (np. na
<CODE>ftp.klae.su</CODE>), znane jako pakiet <CODE>xrus</CODE> (nie myl go z programem
<CODE>xrus</CODE>, który u¿ywany jest do ustawienia uk³adu klawiatury cyrylicy).
Na szczê¶cie ten drugi zosta³ ostatnio przemianowany na <CODE>xruskb</CODE>.
<CODE>xrus</CODE> ma mniej czcionek ni¿ kolekcja w XFree86 (38 wobec 68), ale
te drugie czcionki nie chcia³y dzia³aæ z moim ustawieniem Netscape -
dawa³y mi jak±¶ strasznie du¿± czcionkê w pasku menu. Pakiet <CODE>xrus</CODE>
nie stwarza³ tego problemu.
<P>Sugerowa³bym ¶ci±gniêcie i wypróbowanie obydwu. Wybierz ten który bardziej
ci siê podoba. Mam tak¿e zamiar wkrótce stworzyæ pakiety RPM dla obu
kolekcji i pod³adowaæ je do <CODE>ftp.redhat.com</CODE> oraz mojego FTP.
<P>Istniej± tak¿e starsze rzeczy, na przyk³ad pakiet VakuFonts, stworzony przez
Sergieja Wakulenko <CODE>(
<A HREF="mailto:vak@cronyx.ru">mailto:vak@cronyx.ru</A>)</CODE>, który
tworzy³ podstawê dla tego w dystrubucji X. Istniej± te¿ inne. Wa¿n± rzecz±
jest to ¿e nazwy czcionek w starszych kolekcjach nie ca³kiem ¶ci¶le
stosowa³y siê do standardów. Pó¼niejsze s± w zasadzie w porz±dku, ale
czasami wywo³aæ mog± ró¿ne dziwne b³êdy. Mia³em na przyk³ad niemi³e
do¶wiadczenia z Maple V dla Linuxa, który wyk³ada³ siê tajemniczo z
pakietem VakuFonts, ale dzia³a³ bez zarzutu ze "standardowymi".
<P>Zacznijmy wiêc od czcionek:
<P>
<OL>
<LI>¦ci±gnij odpowiedni± kolekcjê czcionek. Pakiet dla XFree86 mo¿na
znale¼æ w ka¿dym FTP zawieraj±cym dystrybucjê Xa, na przyk³ad mo¿esz
j± ¶ci±gn±æ] bezpo¶rednio z FTP XFree86. Pakiet <CODE>xrus</CODE> znale¼æ
mo¿na na <CODE>ftp.klae.su</CODE>.
<LI>Teraz kiedy masz czcionki, stwórz dla nich jaki¶ katalog. Zwykle
z³ym pomys³em jest wsadzanie nowych czcionek do ju¿ istniej±cego
katalogu. Umie¶æ je wiêc w, powiedzmy, <CODE>/usr/lib/X11/fonts/cyrillic</CODE>
dla instalacji ca³osystemowej, albo po prostu utwórz katalog prywatny dla
u¿ytku osobistego.
<LI>Je¶li nowe czcionki s± w formacie BDF (pliki *.bdf), musisz je
skompilowaæ. Wykonaj dla ka¿dej czcionki
<PRE>
       bdftopcf -o name.pcf name.bdf
</PRE>

Je¶li twój serwer obs³uguje czcionki skompresowane, skompresuj je u¿ywaj±c
programu <CODE>compress</CODE>
<PRE>
       compress name.pcf
</PRE>

Je¶li chcesz wsadziæ nowe czcionki do ju¿ istniej±cego katalogu, bêdziesz
musia³ po³±czyæ stary i nowy <CODE>font.alias</CODE>. w przypadku gdy oba istniej±,
np.
<PRE>
cat font.alias.new >> font.alias
</PRE>

Teraz, ¿eby wszystko ustawiæ, powiniene¶ wykonaæ trzy rzeczy:
<LI>Ka¿da katalog z czcionkami w X musi zawieraæ listê znajduj±cych
siê w nim czcionek. Lista ta przechowywana jest w <CODE>fonts.dir</CODE>. Nie
musisz jej tworzyæ rêcznie. Zamiast tego, wykonaj
<PRE>
cd &lt;katalog_z_nowymi_czcionkami>
mkfontdir
</PRE>

<LI>Musisz teraz powiadomiæ X-serwer o tym katalogu z czcionkami. Masz
tu kilka opcji:
<UL>
<LI>Instalacja dla ca³ego systemu XFree86. Je¶li uruchamiasz t± wersjê
X, do³±cz nowy katalog do listy katalogów w <CODE>XF86Config</CODE>. Aby znale¼æ
po³o¿enie tego pliku spójrz na wyj¶cie <CODE>startx</CODE>. Patrz te¿
XF86Config{4,5} po szczegó³y.</LI>
<LI>Instalacja dla ca³ego systemu poprzez <CODE>xinit</CODE>. Dodaj katalog
startowy do pliku startowego <CODE>xinit</CODE>. Patrz xinit(1x) i nastêpny punkt
po szczegó³y.</LI>
<LI>Instalacja osobista. Masz specjalny plik startowy dla X -
<CODE>~/.xinitrc</CODE> (albo <CODE>~/.Xclients</CODE>, albo <CODE>~/.xsession</CODE>
dla u¿ytkowników RedHata). Dodaj do niego nastêpuj±ce komedy:

<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
xset +fp katalog_z_czcionkami
xset fp rehash
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>Zrestartuj teraz X. Je¶li wykona³e¶ wszystko prawid³owo, testy
na pocz±tku sekcji powiod± siê. Pobaw siê tak¿e xfontsel(1x), aby siê
upewniæ ¿e mo¿esz wybieraæ czcionki cyrylicowe.</LI>
</UL>
</LI>
</LI>
</LI>
</LI>
</LI>
</OL>
<P>Aby klienci X u¿ywali czcionek cyrylicowych, musisz ustawiæ odpowiednie
X-zasoby. Na przyk³ad, ustawiam czcionkê rosyjsk± jako domy¶ln± w swoim
&nbsp;/.Xdefaults:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
*font           6x13
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Poniewa¿ moje czcionki cyrylicowe s± pierwsze na li¶cie ¶cie¿ek do
czcionek (patrz rezultaty [xinit, wybrana zostanie pierwsza czcionka o
aliasie 6x13)]
<P>To prostszy przyk³ad. Je¶li chcesz ustawiæ odpowiedni± czê¶æ X-klienta
by u¿ywa³a czcionek cyrylicowych, musisz znale¼æ nazwê zasobu (np.
za pomoc± editres(1x) i ustaliæ go albo w bazie danych zasobów, albo
w linii komend. Oto kilka przyk³adów:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  $ xterm -font '-cronyx-*-bold-*-*-*-19-*-*-*-*-*-*-*'

  $ xfontsel -xrm '*quitButton.font: -*-times-*-*-*-*-13-*-*-*-*-*-koi8-*'
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H3>T³umaczenie danych wprowadzanych</H3>

<P>
<P>W najnowszych wersjach X (X11R61 i wy¿szych) istniej± dwie "standardowe"
metody wprowadzania znaków: pierwotna, dzia³aj±ca z u¿yciem programu
<CODE>xmodmap</CODE>, oraz nowa, zwana (Xkb) XKeyBoard. Pierwsze co powiniene¶
zrobiæ to wy³±czyæ metodê Xkb! Nie daj siê oczarowaæ jej mo¿liwo¶ciami
ustawienia "cyrylicznej klawiatury". Wygl±da na to ¿e ta metoda u¿ywa
klawsymów zdefiniowanych w <CODE>keysymdef.h</CODE>. Plik ten definiuje klawsymy
dla wielu jêzyków. Jednym problemem jest to ¿e te definicje nie maj±
nic wspólnego z rozszerzonym zestawem znaków ASCII - jedynym na którym
potrafi wy³±cznie operowaæ wiêkszo¶æ programów! Ledwie wiem o jaki¶
programach które zdolne s± przetworzyæ klawsymy z <CODE>keysymdef.h</CODE>
ró¿ne od o¶miobitowego ASCII. Jednakowo¿ naszym celem jest sprawienie
¿eby obs³uga KOI-8 zadzia³a³a.
<P>Aby wy³±czyæ obs³ugê Xkb, przegl±dnij sekcjê Keyboard w swoim pliku
<CODE>XF86Config</CODE> i wykomentuj wszystkie linie zaczynaj±ce siê od Xkb
(wielko¶æ liter bez znaczenia). Zamiast nich, wstaw nastêpuj±c± liniê:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  XkbDisable
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Program <CODE>xmodmap</CODE> pozwala na dopasowanie kodów które wysy³aj± ró¿ne
znaki i ich kombinacje. Ustawia on to opieraj±c siê na pliku zawieraj±cym
tabelê t³umaczeñ.
<P>Je¶li nie chcesz zajmowaæ siê wszystkimi tymi trikami i wolisz rozwi±zanie
od rêki, [b±d¼ to] ¶ci±gnij odpowiedni± tablicê xmodmapow±, dostêpn± na
wielu ftpach zajmuj±cych siê cyrylic±, na przyk³ad <CODE>ftp.kiae.su</CODE> albo
<CODE>ftp.funet.fi</CODE>. Sam sporz±dzi³em równie¿ mapê opisan± poni¿ej, dostêpn±
przez mój ftp.
<P>Bardziej odpowiedni± alternatyw± jest instalacja pakietu <CODE>xruskb</CODE>,
który pozwala ci skonfigurowaæ wiêkszo¶æ parametrów translacji wej¶ciowej
bez potrzeby obeznania siê z <CODE>xmodmap</CODE>.
<P>Poni¿ej uproszczony opis przystosowania wej¶cia. Je¶li chcesz jaki¶
bardziej wyrafinowanych trików, zajrzyj do xmodmap(1) lub, jeszcze
lepiej, poczekaj na nastêpn± wersjê g³ówn± X, która miejmy nadziejê
zajmie siê bie¿±cymi problemami ze wprowadzaniem danych.
<P>W naszym przypadku, tablica t³umaczeñ powinna definiowaæ dwie rzeczy:
<P>
<UL>
<LI>kody znaków wysy³ane przez klawisze alfanumeryczne, oraz</LI>
<LI>zasady prze³±czania siê miêdzy trybami</LI>
</UL>
<P>
<H3>Tablica znaków</H3>

<P>
<P>Jest to w zasadzie sekwencja dyrektyw które przypisuj± pewne klawsymy
okre¶lonym kodom klawiszy. Ogólna sk³adnia to:
<P>
<PRE>
keycode kod = sym1 sym2 sym3 sym4
</PRE>
<P>gdzie <CODE>kod</CODE> to numeryczny kod okre¶lonego klawisza na klawiaturze (zajrzyj
do tablicy standardowej dla twojego systemu. W moim przypadku znajduje
siê ona w pliku <CODE>/usr/lib/X11/etc/xmodmap.std</CODE>). "Symy" definiuj± klawsymy
wysy³ane przez ten klawisz w ró¿nych stanach. <CODE>Sym1</CODE> jest klawsymem
wysy³anym w stanie normalnym, <CODE>sym2</CODE> odpowiada klawiszowi z naci¶niêtym
Shift (zwykle), <CODE>Sym3</CODE> i <CODE>sym4</CODE> definiuj± klawsymy wysy³ane przy aktywnym
Mode_switch dla stanów normalnych i ze Shiftem odpowiednio (grupa 2,
zgodnie z X Protocol Specification). W naszym przypadku aktywny Mode_switch
odpowiada wprowadzaniu w trybie cyrylicy.
<P>Warto¶ciami powinny byæ albo kody szesnastkowe, albo sta³e symboliczne
z <CODE>/usr/include/X11/keysymdef.h</CODE> (bez pocz±tkowego "XK_").
<P>Tak wiêc je¿eli chcieliby¶my aby klawisz odpowiadaj±cy ³aciñskiemu "a"
wypisywa³ "a" rosyjskie w trybie alternatywnym, napisaliby¶my jak ni¿ej:
<P>
<PRE>
keycode 38  =  a  A  0xC1 0xE1
</PRE>
<P>Czytelnik ciekaw byæ mo¿e dlaczego nie u¿y³em sta³ych Cyrillic_a oraz
Cyrillic_A, odpowiednio. Odpowied¿ brzmi: nie dzia³aj± one dla mnie.
Nie jestem zbyt obeznany z wnêtrzno¶ciami specyfikacji systemu X Windows,
ale mam nastêpuj±ce wyt³umaczenie: symboliczne sta³e powy¿ej maj± warto¶ci
0x6C1 oraz 0x6E1 odpowiednio. Oznacza to ¿e w rzeczywi¶cie multijêzykowym
¶rodowisku mo¿naby u¿ywaæ ich bez ich nak³adania siê na inne zestawy znaków.
Jednak standard KOI-8 nie jest szczególnie przystosowany do takiego
¶rodowiska. Poniewa¿ wiêc chcemy pozostaæ kompatybilni z przesz³o¶ci±,
naruszymy regu³y obs³ugi wielu jêzyków w systemie X Windows.
<P>Oto tabela dla najbardziej popularnej rosyjskiej klawiatury w uk³adzie
JCUKEN (tabele te pochodz± od tych z pakietu VakuFonts).
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  keysym  4             = 4               dollar          4       quotedbl
  keysym  5             = 5               percent         5       colon
  keysym  6             = 6               asciicircum     6       comma
  keysym  7             = 7               ampersand       7       period
  keysym  q             = q               Q               0xCA    0xEA
  keysym  w             = w               W               0xC3    0xE3
  keysym  e             = e               E               0xD5    0xF5
  keysym  r             = r               R               0xCB    0xEB
  keysym  t             = t               T               0xC5    0xE5
  keysym  y             = y               Y               0xCE    0xEE
  keysym  u             = u               U               0xC7    0xE7
  keysym  i             = i               I               0xDB    0xFB
  keysym  o             = o               O               0xDD    0xFD
  keysym  p             = p               P               0xDA    0xFA
  keysym  bracketleft   = bracketleft     braceleft       0xC8    0xE8
  keysym  bracketright  = bracketright    braceright      0xDF    0xFF
  keysym  a             = a               A               0xC6    0xE6
  keysym  s             = s               S               0xD9    0xF9
  keysym  d             = d               D               0xD7    0xF7
  keysym  f             = f               F               0xC1    0xE1
  keysym  g             = g               G               0xD0    0xF0
  keysym  h             = h               H               0xD2    0xF2
  keysym  j             = j               J               0xCF    0xEF
  keysym  k             = k               K               0xCC    0xEC
  keysym  l             = l               L               0xC4    0xE4
  keysym  semicolon     = semicolon       colon           0xD6    0xF6
  keysym  apostrophe    = apostrophe      quotedbl        0xDC    0xFC
  keysym  grave         = grave           asciitilde      0xA3    0xB3
  keysym  z             = z               Z               0xD1    0xF1
  keysym  x             = x               X               0xDE    0xFE
  keysym  c             = c               C               0xD3    0xF3
  keysym  v             = v               V               0xCD    0xED
  keysym  b             = b               B               0xC9    0xE9
  keysym  n             = n               N               0xD4    0xF4
  keysym  m             = m               M               0xD8    0xF8
  keysym  comma         = comma           less            0xC2    0xE2
  keysym  period        = period          greater         0xC0    0xE0
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Dla u¿ywaj±cych rosyjskiego uk³adu JAWERTY do³±czy³em nastêpuj±c±
tabelê:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  keysym  q             = q               Q               0xD1    0xF1
  keysym  w             = w               W               0xD7    0xF7
  keysym  e             = e               E               0xC5    0xE5
  keysym  r             = r               R               0xD2    0xF2
  keysym  t             = t               T               0xD4    0xF4
  keysym  y             = y               Y               0xD9    0xF9
  keysym  u             = u               U               0xD5    0xF5
  keysym  i             = i               I               0xC9    0xE9
  keysym  o             = o               O               0xCF    0xEF
  keysym  p             = p               P               0xD0    0xF0
  keysym  bracketleft   = bracketleft     braceleft       0xDB    0xFB
  keysym  bracketright  = bracketright    braceright      0xDD    0xFD
  keysym  a             = a               A               0xC1    0xE1
  keysym  s             = s               S               0xD3    0xF3
  keysym  d             = d               D               0xC4    0xE4
  keysym  f             = f               F               0xC6    0xE6
  keysym  g             = g               G               0xC7    0xE7
  keysym  h             = h               H               0xC8    0xE8
  keysym  j             = j               J               0xCA    0xEA
  keysym  k             = k               K               0xCB    0xEB
  keysym  l             = l               L               0xCC    0xEC
  keysym  z             = z               Z               0xDA    0xFA
  keysym  x             = x               X               0xD8    0xF8
  keysym  c             = c               C               0xC3    0xE3
  keysym  v             = v               V               0xD6    0xF6
  keysym  b             = b               B               0xC2    0xE2
  keysym  n             = n               N               0xCE    0xEE
  keysym  m             = m               M               0xCD    0xED
  keysym  backslash     = backslash       bar             0xDC    0xFC
  keysym  grave         = grave           asciitilde      0xC0    0xE0
  keysym  equal         = equal           plus            0xDE    0xFE
  keysym  3             = 3               numbersign      3       0xDF
  keysym  4             = 4               dollar          4       0xFF
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H3>Zasady prze³±czania trybów</H3>

<P>
<P>Jest to zasadniczo czê¶æ konfiguracji Xowej cyrylicy wymagaj±ca najwiêcej
wiedzy. Zdefiniowaæ powiniene¶ warunki w których tryb bie¿±cy prze³±czany
jest miêdzy trybem zwyk³ym i cyrylicy. Dziêki m±dremu zaprojektowaniu
translacji wej¶cia w X, jest ona nieprzeno¶na, nieelastyczna, niekompletna
i ogólnie mówi±c do kitu. Nic dziwnego ¿e ludzie przenosz± siê na MS Windows.
<P>Obecnie du¿o siê dzieje w rozwijaniu XFree86 w ogólno¶ci i modelu
wej¶cia w X w szczególno¶ci. Rezultat jest taki ¿e twoja konfiguracja
mo¿e dzia³aæ z jedn± wersj± XFree86 i nie dzia³aæ z inn±. Co gorsza,
czasami rzeczy ró¿ni± siê miêdzy ró¿nymi serwerami w tej samej dystrybucji.
<P>Najpierw opiszê moje ustawienia, które w obecnej chwili dzia³aj± dla mnie.
Pracujê w XFree86 3.3, serwer SVGA. W moim pliku <CODE>XF86Config</CODE> (w
dystrybucji RedHata umieszczony jest on w <CODE>/etc/X11</CODE>, w sekcji
"Keyboard" mam nastêpuj±ce dyrektywy:
<P>Istniej± dwa sposoby osi±gniêcia tego w Linuxie. Jedna jest specyficzna
dla XFree86, podczas gdy druga jest bardziej ogólna (nie za bardzo mo¿e,
jak i poka¿ê ni¿ej).
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
     LeftAlt         Meta
     RightAlt        ModeShift
     ScrollLock      ModeLock
     RightCtl        Control
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>UWAGA: Metoda ustawiania regu³ prze³±czania trybów poprzez plik
<CODE>XF86Config</CODE> jest specyficzna dla XFree86. Nie bêdzie ona dzia³aæ
w innych wersjach X.
<P>Teraz ³adujê tabelê opisan± w poprzedniej sekcji i zachowan± w jakim¶
pliku u¿ywaj±c narzêdzia xmodmap(1x):
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  xmodmap  &lt;plik_z_tabel±>
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Teraz mam mo¿liwo¶æ zaznaczenia trybu wprowadzania cyrylicy u¿ywaj±c
prawego klawisza Alt oraz prze³±czenia na cyrylicê i z powrotem u¿ywaj±c
ScrollLock. Zdziwisz siê je¶li zobaczysz ¿e ani CapsLock ani klawisze
Control nie dzia³aj± w trybie wprowadzania cyrylicy. Có¿, powiem to raz
jeszcze: model wej¶cia X jest do kitu!
<P>Resztê tej sekcji zajmuje zwiêz³y opis zwyk³ej konfiguracji translacji
wej¶cia w X. Dzia³a³a ona dla starszych wydañ XFree86, ale teraz wykazuje
rozmaite problemy. Pozostawi³em j± tutaj, tak aby co bardziej ciekawi
z was mogli spróbowaæ czê¶ci tego i zu¿ytkowaæ to.
<P>Powiniene¶ zrobiæ co nastêpuje:
<P>
<UL>
<LI>przypisaæ klawsym Mode_switch jakiemu¶ klawiszowi, oraz</LI>
<LI>dodaæ Mode_switch do jakie¶ nieu¿ywanego uk³adu</LI>
</UL>
<P>Teraz klawisz do którego przypisany jest ModeShift bêdzie dzia³a³ jako
prze³±cznik trybów. Oznacza to ¿e gdy jest przyci¶niêty, klawiatura
znajduje siê w trybie alternatywnym.
<P>Co wiêcej, je¶li dodasz klawsym Mode_lock do tego uk³adu, bêdzie on
ustawia³ na sta³e tryb alternatywny.
<P>Uwaga: s± jednak pewne problemy. Siergiej Wakulenko (<CODE>vax@cronyx.com</CODE>)
wskaza³ ¿e ró¿ne implementacje X-serwerów maj± ró¿ne zasady przypisywania
prze³±czników trybu (np. niektóre serwery ograniczaj± zestaw klawiszy które
mog± dzia³aæ w trybie prze³±cznika do, powiedzmy, CapsLock, NumLock oraz
ScrollLock). Na szczê¶cie ma siê to zmieniæ w nastêpnym wydaniu
systemu X Windows. Po szczegó³y patrz specyfikacja X Protocol.
<P>Niestety nie uda³o mi siê zmusiæ CapsLock aby mia³ t± sam± funkcjonalno¶æ
w trybie alternatywnym, konkretnie aby na sta³e w³±cza³ du¿e litery.
Wydaje mi siê ¿e nie mo¿na tego dokonaæ z powodu idiotycznego
zaprojektowania translacji wej¶cia w X. Je¶li siê mylê, proszê mnie
poprawiæ.
<P>Zobaczmy przyk³ad. Za³ó¿my ¿e chce siê u¿ywaæ prawego Alt jako
prze³±cznika trybów i ScrollLock do ustawiania trybu na sta³e.
Najpierw powinno siê sprawdziæ domy¶lny uk³ad modyfikatorów.
Osi±ga siê to uruchamiaj±c xmodmap bez argumentów.
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
       $ xmodmap

       xmodmap:  up to 2 keys per modifier, (keycodes in parentheses):

       shift       Shift_L (0x32),  Shift_R (0x3e)
       lock        Caps_Lock (0x42)
       control     Control_L (0x25)
       mod1        Alt_L (0x40),  Alt_R (0x71)
       mod2        Num_Lock (0x4d)
       mod3
       mod4
       mod5
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Zgodnie z powy¿szym, plan ataku wygl±da jak nastêpuje:
<P>
<OL>
<LI>usun±æ klawisz Alt_R z klawsymu mod1</LI>
<LI>przypisaæ klawsym Mode_switch klawiszowi Alt_R</LI>
<LI>przypisaæ klawsym Scroll_Lock do kodu klawisza 78 (kodu rzeczywistego
ScrollLock)</LI>
<LI>dodaæ Mode_switch do nieu¿ywanego klawsymu mod3 i</LI>
<LI>dodaæ klawsym Scroll_Lock do mod3</LI>
</OL>
<P>Oto wiêc rozwi±zanie:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  remove mod1 = Alt_R
  keysym Alt_R = Mode_switch
  keycode 78 = Scroll_Lock
  add mod3 = Mode_switch
  add mod3 = Scroll_Lock
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Je¶li u¿yjesz tego drugiego rozwi±zania, mo¿esz po³±czyæ tabelê i
dyrektywy dotycz±ce trybów w swoim pliku <CODE>~/.Xmodmap</CODE>.
<P>Pliki takie dostarczane s± przewa¿nie razem z ró¿nymi pakietami
do obs³ugi cyrylicy pod X. Dobrym przyk³adem s± tabele w doskona³ym
pakiecie Siergieja Wakulenki, opisanym wy¿ej.
<P>Gdy ju¿ masz taki plik zawieraj±cy tabelê, powiniene¶ wykonaæ komendê:
<P>
<PRE>
xmodmap filename
</PRE>
<P>Plik dla ca³ego systemu to <CODE>/usr/lib/X11/xinit/xinitrc</CODE>; osobisty
to albo <CODE>~/.xinitrc</CODE>, albo <CODE>~/.Xclients</CODE>, albo
<CODE>~/.xsession</CODE>, zale¿nie od tego co masz [zainstalowane].
<P>UWAGA: Je¶li <CODE>xmodmap</CODE> narzeka na twoj± tabelê, spróbuj za³adowaæ
najpierw domy¶ln±. Tabela domy¶lna znajduje siê zwykle w
<CODE>/usr/lib/X11/etc/xmodmap.std</CODE>.
<P>
<H2><A NAME="s4">4. Obs³uga cyrylicy w LaTeXie</A></H2>

<P>
<P>W tej sekcji opiszê kilka sposobów nak³onienia TeXa i LaTeXa do sk³adania tekstu
w cyrylicy.  Istnieje kilka sposobów, które ró¿ni± siê wyrafinowaniem
instalacji i wygod± w obs³udze. Dla przyk³adu, jedn± z mo¿liwo¶ci jest
zacz±æ bez ¿adnej wstêpnej instalacji i u¿yæ fontów cyrylicowych Washington
AMSTeX. Z drugiej strony, mo¿esz zainstalowaæ pakiet LaTeX, który zapewnia
wysoki stopieñ ustawieñ dotycz±cych cyrylicy.  Mam pewne do¶wiadczenia z dwoma
pakietami. Pierwszy to pakiet <CODE>cmcyralt</CODE>
autorstwa Wadima W. ¯ytnikowa
(
<A HREF="mailto:vvzhy@phy.ncu.edu.tw">mailto:vvzhy@phy.ncu.edu.tw</A>)
i Aleksandra Harina
(
<A HREF="harin@lourie.und.ac.za">harin@lourie.und.ac.za</A>), a ten drugi to pakiet <CODE>LH</CODE>
autorstwa CyrTUG
[Cyrillic TeX Users Group] ze stylami i dzieleniem wyrazów
dla LaTeX2e
autorstwa Sergieja O. Naoumowa (
<A HREF="serge@astro.unc.edu">serge@astro.unc.edu</A>).
Opiszê obydwa.
<P>Zauwa¿ ¿e dostêpne s± dwie wersje LaTeXa
: 2.09 jest wersj± starsz±, podczas
gdy 2e jest nowszym wydaniem pre-3.0. Je¶li u¿ywasz LaTeXa 2.09, przestaw
siê szybko na 2e. Ten drugi pozostaje kompatybilny z tym pierwszym, ale
ma o wiele wiêcej funkcji. Miejmy nadziejê ¿e wersja 3 zostanie wkrótce
wypuszczona. Opiszê ustawienia dla LaTeXa 2e.
<P>Uwaga: oba te pakiety wymagaj± aby tekst w cyrylicy sk³adany by³
z u¿yciem zestawu znaków Alt, nie KOI-8! Spowodowane jest to przyczynami
historycznymi, poniewa¿ twórcy tych pakietów pracowali byli z EmTeXem
- MS-DOSow± wersj± TeXa (nie wiedzieli jeszcze o Linuxie :-). Przestawienie
ich na KOI-8 wymaga nieco wysi³ku i spodziewane jest niebawem. Na razie,
u¿ywaj jakiego¶ narzêdzia do konwersji tekstu rosyjskiego z KOI-8 do
Alt. Patrz sekcja "Narzêdzia u¿ytkownika".
<P>
<H2>4.1 U¿ywanie Washington Cyryliic</H2>

<P>
<P>Pakiet ten zosta³ stworzony przez American Mathematics Society w celu
uzupe³nienia dokumentów o odno¶niki po rosyjsku. Dlatego te¿ autorzy nie
byli zbyt uwa¿ni, a czcionki wygl±daj± raczej niezrêcznie. Pakiet ten
okre¶la siê zwykle jako 'ca³kiem kiepski pakiet cyrylicy dla TeXa'.
<P>Niemniej jednak omówimy go, poniewa¿ jest on bardzo ³atwy w u¿yciu i nie
wymaga ¿adnej konfiguracji - kolekcja ta dostarczana jest z wiêkszo¶ci±
dystrybucji TeXa.
<P>Oczywi¶cie nie bêdziesz móg³ sobie pozwoliæ na taki luksus jak automatyczne
przenoszenie wyrazów, ale jednak...
<P>
<OL>
<LI>Poprzed¼ swój dokument nastêpuj±cymi dyrektywami:

<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
\input cyracc.def
\font\tencyr=wncyr10
\def\cyr{\tencyr\cyracc}
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>

</LI>
<LI>Teraz aby napisaæ literê w cyrylicy, wprowadzasz

<PRE>
\cyr
</PRE>


i u¿ywasz odpowiedniej litery ³aciñskiej albo komendy TeXa. I tak ma³e
litery rosyjskiego alfabetu wyra¿aj± nastêpuj±ce kody:

a b v g d e \"e zh z i {\u l} k l m n o p q r s t u f kh c ch sh shch
{\cprime} y {\cdprime} \'e yu ya</LI>
</OL>
<P>Jest bardzo niewygodnym przekonwertowaæ twoje teksty rosyjskie na takie
kodowanie, lecz proces mo¿na zautomatyzowaæ. Program translit (sekcja 11)
obs³uguje wynik w postaci TeXowej.
<P>
<H2>4.2 Pakiet KOI-8 dla LaTeXa</H2>

<P>
<P>Pojawi³ siê jaki¶ nowy pakiet <CODE>teTeX-rus</CODE>. Podobno obs³uguje on zestaw znaków
KOI-8 i ma wszystkie podstawowe rzeczy wymagane dla TeXa i LaTeXa. Osobi¶cie
jeszcze go nie próbowa³em, chocia¿ s³ysza³em o pomy¶lnym go u¿ywaniu.
<P>
<H2>4.3 U¿ywanie pakietu cmcyralt dla LaTeXa</H2>

<P>
<P>Pakiet <CODE>cmcyralt</CODE> znale¼æ mo¿na na ka¿dym z wêz³ów CTAN (Comprehensive TeX
Archive Network), jak <CODE>ftp.dante.de</CODE>. Powiniene¶ zdobyæ dwie kolekcje:
kolekcjê fontów z [katalogu] <CODE>/fonts/cmcyralt</CODE> oraz style i regu³y
dzielenia wyrazów z [katalogu]
<CODE>/macros/latex/contrib/others/cmcyralt</CODE>.
<P>Uwaga: upewnij siê ¿e masz zainstalowany pakiet Sauter, bowiem <CODE>cmcyralt</CODE>
potrzebuje z niego niektórych fontów. Pakiet ten mo¿esz równie¿
zdobyæ z wêz³a CTAN.
<P>Powiniene¶ teraz zrobiæ co nastêpuje:
<P>
<OL>
<LI>Umie¶ciæ nowe czcionki w drzewie czcionek TeXa. W moim systemie
(Slackware 2.2) stworzy³em podkatalog <CODE>cmcyralt</CODE> w
<CODE>/usr/lib/texmf/fonts/cm/</CODE>. Utwórz w nim podkatalogi <CODE>src</CODE>,
<CODE>tfm</CODE> i <CODE>vf</CODE>. Umie¶æ tam pliki <CODE>.mf</CODE>, <CODE>.tfm</CODE> oraz
<CODE>.vf</CODE>, odpowiednio.</LI>
<LI>Umie¶æ pliki sterowników czcionek (<CODE>*.fd</CODE>) z archiwum stylów
w odpowiednim miejscu (w moim przypadku by³ to
<CODE>/usr/lib/texmf/tex/latex/fd)</CODE>.</LI>
<LI>Umie¶æ pliki stylów (<CODE>*.sty</CODE>) w odpowiednim katalogu stylów
LaTeXa (w moim przypadku <CODE>/usr/lib/texmf/tex/latex/sty</CODE>).</LI>
</OL>
<P>Teraz konfiguracja dzielenia wyrazów. Wymaga to przerobienia
pliku bazowego
LaTeXa.
<P>
<OL>
<LI>Plik <CODE>hyphen.cfg</CODE> zawiera dyrektywy dla dzielenia wyrazów
w angielskim i rosyjskim. Wytnij to co tyczy siê rosyjskiego
i umie¶æ to w pliku konfiguracji dzielenia wyrazów LaTeXa,
<CODE>lthyphen.ltx</CODE>. W moim przypadku plik ten znajdowa³ siê w
<CODE>/usr/lib/texmf/tex/latex/latex-base</CODE>.</LI>
<LI>W tym samym katalogu umie¶æ plik <CODE>rhyphen.tex</CODE>. Potrzebny jest
on do stworzenia nowego pliku bazowego. Pó¼niej mo¿esz go usun±æ.</LI>
<LI>Wykonaj w tym katalogu <CODE>make</CODE>. Nie zapomnij stworzyæ odno¶nika
z <CODE>Makefile</CODE> do <CODE>Makefile.unx</CODE>. Podczas wykonywania <CODE>make</CODE> sprawd¼
komunikaty. Powinno siê pojawiæ:

<PRE>
Loading hyphenation patterns for Russian
</PRE>
</LI>
</OL>
<P>Je¶li wszystko pójdzie poprawnie, otrzymasz w tym katalogu nowy
<CODE>latex.fmt</CODE>. Wstaw go w odpowiednie miejsce, tam gdzie znajdowa³ siê
poprzedni (np. <CODE>/usr/lib/texmf/ini/</CODE>). Nie zapomnij zachowaæ starego
pliku!
<P>Oto¿ i to. Instalacja gotowa. Spróbuj przetworzyæ przyk³ady z archiwum
stylów. Je¶li mo¿esz stworzyæ pliki postscriptowe bez ¿adnych problemów,
wszystko jest w porz±dku. Teraz aby u¿ywaæ cyrylicy w LaTeXie, wstaw
na pocz±tek swojego dokumentu poni¿sz± dyrektywê:
<P>
<PRE>
\usepackage{cmcyralt}
</PRE>
<P>Po szczegó³y patrz plik <CODE>README</CODE> w archiwum stylów <CODE>cmcyralt</CODE>.
<P>Uwaga: je¶li masz problemy z przyk³adami, za³o¿ywszy ¿e instalowa³e¶
prawid³owo, to prawdopodobnie twój system TeX nie zosta³ zainstalowany
poprawnie. Na przyk³ad, przy mojej pierwszym te¶cie ka¿da próba
stworzenia plików <CODE>.pk</CODE> dla czcionek rosyjskich nie udawa³a siê (etap
<CODE>MakeTeXPK</CODE>). Dok³adne przyjrzenie siê plikom wykry³o pewien niejawny
konflikt miêdzy konfiguracjami METAFONT <CODE>localfont</CODE> i <CODE>ljfour</CODE>. Kiedy¶
by³o to dzia³a³o, ale rozpad³o siê po instalacji <CODE>cmcyralt</CODE>. Skontaktuj
siê ze swoim lokalnym guru od TeXa - TeX jest bardzo (czasami za
bardzo) z³o¿ony aby rekonfigurowaæ go bez wcze¶niejszej znajomo¶ci.
<P>
<H2>4.4 Pakiet CyrTUG</H2>

<P>
<P>Pakiet CyrTUG uzyskaæ mo¿esz z archiwum SunSite
<CODE>(
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software">ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software</A>)</CODE>.
Zrzuæ stamt±d pliki <CODE>CyrTUGfonts.tar.gz</CODE>, <CODE>CyrTUGmacro.tar.gz</CODE> i
<CODE>hyphen.tar.Z</CODE>.
<P>Proces instalacji nie ró¿ni siê od opisanego powy¿ej.
<P>
<H2><A NAME="s5">5. Cyrylica w PostScriptcie</A></H2>

<P>
<P>Eksperci powiadaj± ¿e PostScript jest ³atwy. Nie potrafiê os±dziæ - mam zbyt
wiele rzeczy do nauczenia siê aby po¶wiêciæ trochê czasu na naukê
PostScriptu. Spróbujê wiêc opisaæ moje smutne z nim do¶wiadczenia. Mile
widzia³bym wsparcie od ka¿dego kto wie wiêcej
na ten temat ode mnie (ok. 99%
ludzko¶ci).
<P>Zasadniczo aby wydrukowaæ tekst z u¿yciem PostScriptu, musisz siê upewniæ co
do nastêpuj±cych rzeczy:
<P>
<UL>
<LI>Czcionka cyrylicowa jest za³adowana lub zawarta w dokumencie</LI>
<LI>W dokumencie zawarty jest tekst w cyrylicy</LI>
<LI>Tekst w cyrylicy u¿ywa odpowiednich kodów które odpowiadaj± wymaganiom
czcionki</LI>
<LI>Wybrano odpowiedni± czcionkê do drukowania tekstu w cyrylicy</LI>
</UL>
<P>Nie ma rozwi±zania na tyle ogólnego aby je poleciæ jako ¶rodek ostateczny,
Spróbujê nakre¶liæ ró¿ne sposoby radzenia sobie z ró¿nymi problemami
odno¶nie tematu.
<P>Jednym ze sposobów podej¶cia do konfiguracji cyrylicy jest u¿ycie
Ghostscripta. Ghostscript (lub po prostu gs w nowomowie) to darmowy (no,
quasi-darmowy) interpreter PostScriptu. Ma on wiele zalet, pomiêdzy nimi:
<P>
<UL>
<LI>Mo¿liwo¶æ dzia³ania na ró¿nych platformach (Windows, ró¿ne Unixy)</LI>
<LI>Obs³uga szerokiego zakresu drukarek niepostscriptowych</LI>
<LI>Du¿y stopieñ konfigurowalno¶ci</LI>
</UL>
<P>To co wa¿ne w naszym konkretnym przypadku to to ¿e gdy ju¿ raz
skonfigurujemy Ghostscripta, mo¿emy za jego pomoc± dokonywaæ ca³o¶ci
drukowania, eliminuj±c tym samym ekstra konfiguracjê dla innych urz±dzeñ
postscriptowych (np. HP Laserjet IV).
<P>
<H2>5.1 Dodawanie czcionek cyrylicowych do Ghostscripta</H2>

<P>
<P>Jest to wa¿ne, poniewa¿ zapewne nie bêdziesz chcia³ polegaæ na innych
programach przy umieszczaniu w wynikowym postscripcie czcionek cyrylicowych.
Zamiast tego dodajesz je do <CODE>gs</CODE>. i po prostu zmuszasz programy aby
generowa³y wyj¶cie w cyrylicy kompatybilne z czcionkami.
<P>Aby dodaæ do <CODE>gs</CODE> now± czcionkê (w formacie .pfa lub .pfb), musisz:
<P>
<OL>
<LI>Dodaæ j± do katalogu czcionek <CODE>gs</CODE> (np.
<CODE>/usr/lib/ghostscript/fonts</CODE>).</LI>
<LI>Dodaæ odpowiednie nazwy i aliasy dla czcionki w pliku <CODE>Fontmap</CODE> w
katalogu <CODE>gs</CODE></LI>
</OL>
<P>Ostatnio pojawi³ siê porz±dny zestaw czcionek cyrylicowych dla GhostScripta.
Znajduje siê on na <CODE>ftp.kapella.gpi.ru</CODE>. Ma on nawet konieczny wpis
który trzeba dodaæ do pliku <CODE>Fontmap</CODE>. ¦ci±gn±æ musisz zawarto¶æ
katalogu <CODE>/pub/cyrillic/psfonts/</CODE>. Plik <CODE>README</CODE> opisuje
niezbêdne szczegó³y.
<P>
<H2><A NAME="s6">6. Drukowanie</A></H2>

<P>
<P>Drukowanie zawsze jest rzecz± zawi³±. Istniej± ró¿ne drukarki ró¿nych
producentów z ró¿nymi mo¿liwo¶ciami. Nawet co do drukowania w "go³ym"
formacie nie ma jednorodnego rozwi±zania (odnosi siê to nie tylko do
Unixa, ale równie¿ do innych systemów operacyjnych).
<P>Drukarki maj± ró¿ne jêzyki kontrolne, a czêsto maj± bardzo ró¿ne pogl±dy
na obs³ugê innych takich jêzyków. Dobr± wiadomo¶ci± jest to ¿e jeden taki
jêzyk kontrolny wydaje siê byæ uznawany za de facto standard dla opisywania
zadañ zwi±zanych z drukiem - to jêzyk PostScript, stworzony przez Adobe
Corporation.
<P>Innym problemem jest ró¿norodno¶æ wymagañ zwi±zanych z us³ug± drukowania.
Na przyk³ad, czasem chcesz po prostu wydrukowaæ kawa³ek programu w C z
rosyjskimi komentarzami, wiêc nie potrzebujesz ¿adnego ³adnego drukowania -
po prostu czysty wydruk ASCII w pojedynczej czcionce. Innym razem, kiedy
projektujesz pocztówkê dla swojej dziewczyny, bêdziesz zapewne musia³ j±
z³o¿yæ u¿ywaj±c ró¿nych czcionek, i tak dalej. Bêdzie to wymaga³o z
pewno¶ci± wiêcej wysi³ku w kwestii ustawienia obs³ugi cyrylicy.
<P>Aby podo³aæ pierwszemu zadaniu bêdziesz musia³ po prostu zmusiæ swoj±
drukarkê aby rozumia³a jeden font cyrylicowy i (byæ mo¿e) zainstalowaæ
jaki¶ program filtruj±cy, który bêdzie wypisywa³ dane w odpowiednim
formacie. Aby dokonaæ tego drugiego [zadania], bêdziesz musia³ nauczyæ
swoj± drukarkê ró¿nych czcionek i mieæ specjalny software.
<P>Istnieje tak¿e sytuacja po¶rodku, gdy masz program który wie jak wygenerowaæ
i fonty i odpowiednie dane dla drukarki, mo¿esz wiêc, powiedzmy, wykonaæ
parê ³adnych wydruków kodu ¼ród³owego bez wyrafinowanych systemów obróbki
tekstu.
<P>Wszystkie te opcje zostan± mniej lub bardziej omówione poni¿ej.
<P>
<H2>6.1 £adowanie czcionek cyrylicowych do drukarki niepostscriptowej</H2>

<P>
<P>Je¶li masz star± dobr± drukarkê ig³ow± i potrzebujesz tylko wydrukowaæ
czysty tekst w KOI-8, spróbuj poni¿szego:
<P>
<OL>
<LI>Znajd¼ odpowiedni± czcionkê KOI-8 dla swojej drukarki. Sprawd¼
kolekcje MS-DOSowe w Internecie (na przyk³ad archiwum SimTel, <CODE>ftp.
simtel.net</CODE>)</LI>
<LI>Dowiedz siê z instrukcji jak za³adowaæ czcionkê do drukarki i,
mo¿liwie, napisz prosty program który to robi</LI>
<LI>Uruchom ten program z odpowiedniego pliku .rc w czasie startu systemu.</LI>
</OL>
<P>Tak wiêc maj±c znaki cyrylicowe w górnej po³ówce zestawu znaków drukarki
bêdziesz móg³ drukowaæ teksty po rosyjsku bez ¿adnych ceregieli.
<P>Alternatywnie z czcionkami KOI-8 mo¿esz u¿yæ czcionek Alt. S± ku temu
dwa powody:
<UL>
<LI>Mo¿e byæ ³atwiej znale¼æ czcionkê Alt, bowiem takowe by³y bardzo
rozpowszechnione w kulturze MS-DOSowej</LI>
<LI>Posiadanie odpowiedniej czcionki Alt pozwoli ci drukowaæ równie¿
pseudografikê</LI>
</UL>
<P>Niemniej w tym przypadku bêdziesz musia³ przekodowaæ swoje teksty z KOI-8
na Alt przed pos³aniem ich do drukarki. Jest to ca³kiem ³atwe, poniewa¿
pe³no jest programów które to robi± (patrz "translit", na przyk³ad), tak
wiêc wystarczy ¿e w³a¶ciwie wywo³asz ten program w polu <CODE>if</CODE> <CODE>/etc/
printcap</CODE>. Na przyk³ad dla programu <CODE>translit</CODE> napisaæ mo¿esz:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
if=/usr/bin/translit -t koi8-alt.rus
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Patrz printcap(5) po szczegó³y.
<P>
<H2>6.2 Drukowanie ró¿nymi czcionkami</H2>

<P>
<P>Jednym ¶wietnym sposobem poradzenia sobie z ró¿nymi czcionkami i drukarkami
jest u¿ycie TeXa. Sterowniki TeXa zajmuj± siê wszelkimi detalami, wiêc skoro
ju¿ raz nauczy³e¶ TeXa rozumieæ czcionki cyrylicowe, sprawa za³atwiona.
<P>Inn± mo¿liwo¶ci± jest u¿ycie PostScriptu. Zdecydowa³em siê po¶wiêciæ
temu ca³y rozdzia³, poniewa¿ nie jest to ³atwe.
<P>W koñcu, s± i inne edytory tekstów które maj± sterowniki drukarek. Nigdy
nie próbowa³em niczego poza TeXem, wiêc nie mogê niczego zasugerowaæ
<P>
<H2>6.3 Konwersja tekstu do TeXa</H2>

<P>
<P>Je¶li tym czego potrzebujesz jest wydrukowanie tekstu w ASCII bez ¿adnego
dodatkowego przetworzenia, mo¿esz spróbowaæ u¿yæ kilku programów które
przerobi± twój tekst w cyrylicy na gotowe do przetworzenia plik TeXa.
Jednym z najlepszych programów do tego celu jest <CODE>translit</CODE>. W tym
przypadku nie musisz siê nawet k³opotaæ instalowaniem czcionek cyrylicowych
dla TeXa, poniewa¿ translit u¿ywa pakietu Washington Cyriliic, który
w³±czony jest do wiêkszo¶ci dystrybucji TeXa (a mo¿e siê mylê?)
<P>
<H2>6.4 Konwersja tekstu do postscriptu</H2>

<P>
<P>Czasami masz tekst w czystym KOI-8 i chcesz go wydrukowaæ tylko po to
¿eby mieæ go na papierze. Jedn± z najprostszych metod osi±gniêcia tego
jest u¿ycie specjalnych programów konwertuj±cych tekst do postscriptu.
<P>Istnieje pewna liczba programów dokonuj±cych takiej konwersji. Osobi¶cie
preferujê <CODE>a2ps</CODE>. Stworzony pocz±tkowo jako prosty konwerter tekstu
do postscriptu, sta³ siê on du¿ym i wysoce konfigurowalnym programem
z wieloma opcjami, pozwalaj±c ci obs³u¿yæ ró¿ne wielko¶ci strony,
pod¶wietlanie sk³adni itp. Inne narzêdzie (obecnie dostêpne jako czê¶æ
projektu GNU) to <CODE>enscript</CODE>
<P>G³ównym problemem z takimi programami jest to ¿e nie wiedz± one nic o
czcionkach cyrylicowych. W³a¶nie rozwa¿am mo¿liwo¶æ zawierania w nich
czcionek cyrylicowych, tak aby rozumia³y cyrylicê.
<P>Niemniej ca³a ta powy¿sza gadanina by³aby bezcelowa bez ¿adnej rzeczywistej
rady. Oto wiêc ona:
<P>Jak zwykle, GNU wygrywa. GNUsowy program <CODE>enscript</CODE> zaprojektowany
zosta³ do konwersji tekstu na postscript i ma doskona³± obs³ugê
nie-ASCIIowych zestawów znaków. Nie zawiera on cyrylicowych czcionek
postscriptowych, ale bardzo ³atwo je zdobyæ, jak wyja¶niono poni¿ej
(podziêkowania dla Michaela Van Canneyta).
<P>
<OL>
<LI>Zainstaluj najnowszy <CODE>enscript</CODE>. Jak na razie naj¶wie¿sz± wersj±
jest 1.5. Mo¿esz ¶ci±gn±æ go albo z ftp GNU, albo jako pakiet RPM z
ftp RedHata.</LI>
<LI>Teraz, je¶li masz szczê¶cie byæ u¿ytkownikiem RedHat Linuxa, ¶ci±gnij
i zainstaluj czcionkê Cyriliic Textbook (<CODE>ftp://ftp.redhat.com/pub/
contrib/i386/enscript-fonts-koi8-1.0.1-i386.rpm</CODE>)</LI>
<LI>Je¶li nie u¿ywasz RPM, ¶ci±gnij plik <CODE>textbook.tar.gz</CODE> z
Cyrillic Software Collection na <CODE>ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software/</CODE>). Rozpakuj go do katalogu w którym zainstalowane
s± czcionki <CODE>enscripta</CODE>. Przejd¼ teraz do tego katalogu i wykonaj:

<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
mkamfmap *.afm
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
<LI>Koniec konfiguracji. Spróbuj wydrukowaæ jaki¶ tekst w KOI-8 poni¿sz±
komend±:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
enscript --font=Textbook8 --encoding=koi8 jakis_plik
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
</LI>
</OL>
<P>Je¶li chcesz jakiego¶ szybkiego rozwi±zania i nie dbasz o jako¶æ wydruku,
a wszystkim czego potrzebujesz jest cyrylica na papierze, spróbuj pakietu
<CODE>rtxt2ps</CODE>. Jest to bardzo prosty i niewyszukany konwerter tekstu do
postscriptu. Jako¶æ wydruku jest nienajlepsza (albo, mówi±c szczerze,
ca³kiem z³a), ale robi on to co powinien.
<P>Jeszcze inn± desk± ratunku jest przerobiona wersja <CODE>a2ps</CODE>. Jest ona
do¶æ stara, wiêc nie spodziewaj siê tych wszystkich fajerwerków z nowszych
wersji. Ale drukuje ona tekst w cyrylicy, a jako¶æ wydruku jest znacz±co
lepsza ni¿ ta <CODE>rtxt2ps</CODE>. Do¶wiadczy³em przy niej jednak ró¿nych rodzajów
problemów, np. nie mog³em wydrukowaæ wiêcej ni¿ dwóch stron (???)
<P>
<H2><A NAME="s7">7. Konfiguracja ró¿nych narzêdzi</A></H2>

<P>
<P>Ogólnie, aby przestawiæ pewne narzêdzia w trybie operowania cyrylic±
wymagane jest po prostu umo¿liwienie danych o¶miobitowych. W kilku
przypadkach wymagane jest powiedzenie aplikacji aby pokaza³a rozszerzone
znaki ASCII w ich bazowej formie.
<P>
<H2>7.1 6.1. bash</H2>

<P>
<P>Aby bash rozumia³ o¶miobitowe znaki, powiniene¶ ustawiæ trzy zmienne,
Najlepszym miejscem jest plik <CODE>~/.inputrc</CODE>. Ustaw co nastêpuje:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  set meta-flag on
  set convert-meta off
  set output-meta on
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.2 6.2. csh/tcsh</H2>

<P>
<P>Powinienie¶ ustawiæ poni¿sze w <CODE>.cshrc</CODE>:
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  setenv LC_CTYPE iso_8859_5
  stty pass8
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Je¶li nie masz stty zgodnego z POSIX (niemo¿liwe w Linuxie), zast±p
ostatnie wywo³anie przez:
<P>
<PRE>
stty -istrip cs8
</PRE>
<P>
<H2>7.3 6.3. emacs</H2>

<P>
<P>Minimaln± obs³ugê cyrylicy w emacsie zapewnia dodanie poni¿szych
wywo³añ do pliku <CODE>.emacs</CODE> (zak³adaj±c ¿e zainstalowana jest obs³uga
zestawu znaków cyrylicy dla konsoli lub X, odpowiednio).
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  (standard-display-european t)

  (set-input-mode (car (current-input-mode))
     (nth 1 (current-input-mode))
     0)
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Umo¿liwia to u¿ytkownikowi ogl±danie i wprowadzanie rosyjskich dokumentów.
<P>Taki tryb nie jest jednak wielk± wygod±, poniewa¿ <CODE>emacs</CODE> nie rozpoznaje
zwyk³ych komend klawiatury gdy znajduje siê w trybie wprowadzania
cyrylicy. Istnieje pewna liczba pakietów które u¿ywaj± innego podej¶cia.
Nie polegaj± one na "input mode" ustalonym przez ¶rodowisko (X lub
konsolê). Zamiast tego, pozwalaj± u¿ytkownikowi prze³±czaæ tryb wprowadzania
specjalnymi komendami emacsa, a emacs sam jest odpowiedzialny za
przedefiniowanie zestawu znaków. Autor mia³ szansê zaznajomiæ siê z trzema
takimi pakietami. Pakiet <CODE>russian.el</CODE> Walerego Aleksiejewa
(
<A HREF="mailto:ava@math.jhu.edu">mailto:ava@math.jhu.edu</A>)
pozwala u¿ytkownikowi prze³±czaæ siê miêdzy trybami cyrylicy i zwyk³ym
oraz t³umaczyæ zawarto¶æ bufora z jednego kodowania cyrylicy na drugie
(co jest szczególnie u¿yteczne przy czytaniu tekstów przeniesionych
z MS-DOS). <CODE>rustable.el</CODE> (nie znam niestety autora) dodaje do emacsa regu³y
sk³adniowe zestawu znaków (granice s³ów, regu³y zmiany wielko¶ci liter
itd.) Pakiety te znale¼æ mo¿na w wiêkszo¶ci archiwów emacsowego Lispa.
<P>Jedyn± niewygod± jest to ¿e emacs ci±gle traktuje znaki rosyjskie
jako specjalne, nie rozpoznaje wiêc granic s³ów rosyjskich i zmian
wielko¶ci liter. Aby to poprawiæ, musisz zmodyfikowaæ sk³adniê i
tablice wielko¶ci liter emacsa:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
  ;; w zmiennych poni¿ej znajduj± siê ¶miecie, poniewa¿ SGML nie lubi
  ;; znaków cyrylicy. Bêdziesz musia³ wstawiæ du¿e i ma³e litery
  ;; rosyjskiego alfabetu, odpowiednio (patrz faktyczne pliki)

  (setq *russian-abc-ucase* "tu wstaw du¿e litery")
  (setq *russian-abc-lcase* "tu wstaw ma³e litery")

  (let ((i 0)
        (len (length *russian-abc-ucase*)))

       (while (&lt; i len)
         (modify-syntax-entry (elt *russian-abc-ucase* i) "w  ")
         (modify-syntax-entry (elt *russian-abc-lcase* i) "w  ")
         (set-case-syntax-pair (elt *russian-abc-ucase* i)
                               (elt *russian-abc-lcase* i)
                               (standard-case-table))
         (setq i (+ i 1))))
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>Dla tego celu stworzy³em plik <CODE>rusup.el</CODE> który tego dokonuje, podobnie
jak kilka porêcznych funkcji. Musisz za³adowaæ go w swoim <CODE>~/.emacs</CODE>.
<P>Jeszcze jeden pakiet to <CODE>remap</CODE>, który próbuje bardziej utypowiæ obs³ugê
cyrylicy. Pakiet ten napisa³ Per Abrahamsen
(<CODE>
<A HREF="mailto:abraham@iesd.auc.dk">mailto:abraham@iesd.auc.dk</A></CODE>), i dostêpny jest on na
<CODE>ftp.iesd.auc.dk</CODE>.
<P>We w³asnej opinii, sugerowa³bym zacz±æ od <CODE>russian.el</CODE>, bowiem jest on
bardzo ³atwy w konfiguracji i u¿yciu.
<P>
<H2>7.4 6.4. ispell</H2>

<P>
<P>Istnieje dodatek <CODE>rspell</CODE> do pakietu GNU <CODE>ispell</CODE>, stworzony przez
Neala Daltona (<CODE>nrd@cray.com</CODE>), ale do¶wiadczy³em z nim kilku
problemów próbuj±c go zmusiæ do natychmiastowego dzia³ania. Spróbuj go -
mo¿e tobie siê poszczê¶ci.
<P>
<H2>7.5 joe</H2>

<P>
<P>Spróbuj opcji <CODE>-asis</CODE>
<P>
<H2>7.6 ksh</H2>

<P>
<P>Co do implementacji public domain <CODE>ksh</CODE>, <CODE>pdksh 5.1.3</CODE>, mo¿esz
wprowadzaæ znaki o¶miobitowe tylko w trybie vi. U¿yj
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
   set -o vi
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.7 less</H2>

<P>
<P>Jak na razie, <CODE>less</CODE> nie obs³uguje zestawu znaków KOI-8, ale poni¿sza
zmienna ¶rodowiskowa za³atwia sprawê:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
LESSCHARSET=latin1
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.8 lynx</H2>

<P>
<P>Od wersji 2.6 mo¿esz wybraæ odpowiedni± warto¶æ dla opcji Display
Character Set.
<P>
<H2>7.9 mc (Midnight Commander)</H2>

<P>
<P>Aby poprawnie wy¶wietlaæ znaki cyrylicy, zaznacz opcjê 'full 8 bits'
w menu Options/Display.
<P>Je¶li masz problem z brzydkimi ramkami okien, zobacz sekcjê ''
<P>Off topic: je¶li chcesz zmusiæ mc do u¿ywania kolorów w oknie <CODE>xterma</CODE>,
ustaw zmienn± <CODE>COLORTERM</CODE>
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
COLORTERM= ; export COLORTERM
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.10 Netscape Navigator</H2>

<P>
<P>Upewnij siê ¿e u¿ywasz wersji Netscape'a wiêkszej ni¿ 3. Je¶li twój
Netscape jest starszy, ¶ci±gnij nowszego z www.netscape.com.
<P>
<H3>Konfiguracja podstawowa</H3>

<P>
<P>Aby móc ogl±daæ tekst cyrylic± w wiêkszej czê¶ci dokumentów HTMLowych,
zrób co nastêpuje:
<P>
<UL>
<LI>W menu Options/Encoding Document wybierz  Cyrillic (KOI-8)</LI>
<LI>W menu Options/General Preferences/Fonts wybierz Cyrillic (KOI-8),
Times(Cronyx) jako czcionkê proporcjonaln± i Courier(Cronyx) jako czcionkê
o sta³ej szeroko¶ci.</LI>
<LI>Zachowaj ustawienia</LI>
</UL>
<P>UWAGA: konfiguracja ta bêdzie dzia³a³a z wiêksz± czê¶ci± dokumentu.
Jednak¿e nie bêdziesz móg³ wy¶wietlaæ tekstu cyrylic± w nag³ówku okna,
menu i niektórych dialogach. Aby naprawiæ te problemy:
<P>
<H3>Konfiguracja zaawansowana</H3>

<P>
<P>Andriej A. Czernow wie wiêcej ni¿ inni o KOI-8 w ogóle i o Netscape
w szczególno¶ci. Odwied¼ jego doskona³± stronê o KOI-8 i ¶ci±gnij ³atê
do pliku zasobów Netscape, co sprawi ¿e Netscape bêdzie mówi³o po rosyjsku
na tyle na ile mo¿e.
<P>
<H2>7.11 pine</H2>

<P>
<P>Wstaw nastêpuj±c± dyrektywê do <CODE>~/.pinerc</CODE> dla konfiguracji
osobistej, albo do <CODE>/usr/lib/pine.conf</CODE> dla globalnej:
<P>
<BLOCKQUOTE><CODE>
<PRE>
character-set=ISO-8859-5
</PRE>
</CODE></BLOCKQUOTE>
<P>
<H2>7.12 rlogin</H2>

<P>
<P>Upewnij siê ¿e pow³oka na serwerze docelowym jest ustawiona poprawnie.
Potem, je¶li twój <CODE>rlogin</CODE> nie dzia³a domy¶lnie [prawid³owo],
u¿yj <CODE>rlogin -8</CODE>.
<P>
<H2>7.13 sendmail (aka 'zguba sysadmina')</H2>

<P>
<P>Od wersji 8 sendmail domy¶lnie prawid³owo radzi sobie z 8-bitowymi danymi.
Je¶li nie jest tak u ciebie, sprawd¼ opcjê EightBitMode i opcjê -7
przekazywan± mailerom w twoim <CODE>/etc/sendmail.cf</CODE>. Patrz "Sendmail;
Installation and Operation Guide" po szczegó³y.
<P>
<H2><A NAME="s8">8. zsh</A></H2>

<P>
<P>U¿ywaj w ten sam sposób jak <CODE>csh</CODE> (patrz sekcja o <CODE>csh</CODE>). Plikami
startowymi w tym przypadku s± <CODE>.zshrc</CODE> oraz <CODE>/etc/zshrc</CODE>.
<P>
<H2><A NAME="s9">9. U¿yteczne narzêdzia</A></H2>

<P>
<P>
<H2>9.1 Narzêdzia do konwersji</H2>

<P>
<P>Istnieje pewna liczba programów zdolna konwertowaæ z KOI-8 na Alt
i z powrotem. Poszukaj w SovInformBureau albo na <CODE>ftp.funet.fi</CODE>
listy porêcznych ma³ych programików. Mo¿esz te¿ u¿yæ specjalnego
trybu emacsa (patrz sekcja o emacsie).
<P>Szczególnie poleca³bym jednak¿e pakiet <CODE>translit</CODE>. Obs³uguje on
wiele popularnych zestawów znaków i potrafi nawet stworzyæ pliki TeXa
(patrz sekcja 5.1). z tekstu rosyjskiego. U¿ytkownicy RedHata maj±
do dyspozycji <CODE>translit</CODE> w postaci pliku RPM.
<P>
<H2>9.2 Narzêdzia programisty</H2>

<P>
<P>Jak dot±d obja¶nia³em sposoby zmuszenia programów do akceptowania
i wy¶wietlania zestawu znaków cyrylicy. Niemniej pe³ne przystosowanie
systemu do warunków lokalnych obejmuje o wiele wiêcej. To co omówiono
powy¿ej nie wystarcza. System powinien byæ przyjazny dla u¿ytkownika,
który niekoniecznie musi znaæ angielski. W mojej opinii, nie jest
wielk± spraw± obeznanie siê z angielskim na poziomie komunikatów
programów. Jednak¿e nie jest ca³kiem fair tego wymagaæ.
<P>Tak wiêc nastêpny poziom przystosowania wymaga aby programy by³y
dostosowywalne do wymagañ ró¿nych jêzyków i zwyczajów w przedstawianiu
danych.
<P>Wcze¶niej dokonywano tego poprzez rozwijanie pewnej abstrakcji
komunikatów bêd±cych rezultatem kodu programu. Teraz ten mechanizm
jest (mniej czy wiêcej) ustandaryzowany. I, oczywi¶cie, istniej±
jego darmowe implementacje!
<P>Dobra wiadomo¶æ to to ¿e GNU w koñcu przyjê³o sposób tworzenia
zinternacjonalizowanych aplikacji. Ulrich Drepper
(<CODE>
<A HREF="mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de">mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de</A></CODE>)
stworzy³ pakiet <CODE>gettext</CODE>, dostêpny we wszystkich
repozytoriach GNU, takich jak <CODE>
<A HREF="ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/">ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/</A></CODE>.
Pozwala on tworzyæ programy w sposób który ³atwo mo¿na roszerzyæ
na obs³ugê wielu jêzyków. Nie zamierzam opisywaæ technik programistycznych,
zw³aszcza ¿e pakiet gettext zawiera doskona³y podrêcznik.
<P>Tak wiêc je¿eli tworzysz programy które wypisuj± jakie¶ komunikaty
(a stworzy³e¶ kiedy¶ taki który by ich wypisywa³?), nie leñ siê i w³ó¿
ociupinê (naprawdê ociupinê) wysi³ku w uczynienie swojego programu
¶wiadomym locale.
<P>Pro¶ba o wspó³pracê: je¶li chcesz nauczyæ siê pakietu <CODE>gettext</CODE> i
równocze¶nie do³o¿yæ co¶ do projektu GNU; lub nawet je¶li tylko chcesz
do³o¿yæ, mo¿esz to zrobiæ! GNU siê internacjonalizuje, wiêc wszystkie
narzêdzia przerabiane s± na ¶wiadome locale. Problemem jest
przet³umaczenie komunikatów z angielskiego na rosyjski (i inne
jêzyki, jak wam siê podoba). Zasadniczo, to co trzeba zrobiæ to
zdobyæ specjalny plik <CODE>.po</CODE>, sk³adaj±cy siê z angielskich komunikatów
konkretnego narzêdzia i do³±czyæ do ka¿dego komunikatu jego odpowiednik
po rosyjsku. W ostatecznym rozrachunku sprawi to ¿e system bêdzie
odzywa³ siê po rosyjsku, je¶li zechce tego u¿ytkownik! Po wiêcej
szczegó³ów i dalsze wskazówki skontaktuj siê z Ulrichem Drepperem
(<CODE>
<A HREF="mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de">mailto:drepper@ipd.info.uni-karlsruhe.de</A></CODE>)
<P>
<H2><A NAME="s10">10. Wykaz u¿ytecznych zasobów</A></H2>

<P>
<P>Strona domowa <CODE>a2ps</CODE>:
<CODE>
<A HREF="http://www-inf.enst.fr/~demaille/a2ps.html">http://www-inf.enst.fr/~demaille/a2ps.html</A></CODE>
<P>Strona A. Czernowa o KOI-8:
<CODE>
<A HREF="http://www.nagual.ru/~ache/koi8.html">http://www.nagual.ru/~ache/koi8.html</A></CODE>
<P>Ogólna informacja o Linuxie:
<CODE>
<A HREF="http://sunsite.unc.edu/mdw/linux.html">http://sunsite.unc.edu/mdw/linux.html</A></CODE>
<P>Moja kolekcja rzeczy zwi±zanych z konfiguracj± cyrylicy:
<CODE>
<A HREF="ftp://netvision.net.il/pub/home/b/belikoff/cyrillic/">ftp://netvision.net.il/pub/home/b/belikoff/cyrillic/</A></CODE>
<P>Kolekcja cyrylicowa na <CODE>ftp.kiae.su</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.kiae.su/cyrillic/">ftp://ftp.kiae.su/cyrillic</A></CODE>
<P>Kolekcja cyrylicowa na <CODE>ftp.relcom.ru</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.relcom.ru/cyrillic/">ftp://ftp.relcom.ru/cyrillic/</A></CODE>
<P>Kolekcja programów cyrylizuj±cych
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.funet.fi/pub/culture/russian/comp/">ftp://ftp.funet.fi/pub/culture/russian/comp/</A></CODE>
<P>Cronyx <CODE>
<A HREF="http://www.cronyx.ru/">http://www.cronyx.ru/</A></CODE> - twórcy czcionek cyrylicowych dla systemu X Windows.
<P>Pakiet remap dla emacsa <CODE>
<A HREF="ftp://ftp.iesd.auc.dk/">ftp://frp.iesd.auc.dk/</A></CODE>
<P>Czcionki cyrylicowe dla Ghostscripta:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.kapella.gpi.ru/pub/cyrillic/psfonts">ftp://ftp.kapella.gpi.ru/pub/cyrillic/psfonts</A></CODE>
<P>Czcionki cyrylicowe dla X:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.kiae.su/cyrillic/x11/fonts/xrus-2.1.1-src.tgz">ftp://ftp.kiae.su/cyrillic/x11/fonts/xrus-2.1.1-src.tgz</A></CODE>
<P>Ghostscript: <CODE>
<A HREF="http://www.cs.wisc.edu/~ghost/index.html">http://www.cs.wisc.edu/~ghost/index.html</A></CODE>
<P>GNU nenscript: <CODE>
<A HREF="ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/">ftp://ftp.prep.ai.mit.edu/pub/gnu</A></CODE>
<P>Informacja o Cyrlillic Software:
<CODE>
<A HREF="http://sunsite.oit.unc.edu/sergei/Software/Software.html">http://sunsite.oit.unc.edu/sergei/Software/Software.html</A></CODE>
<P>Grupa newsowa <CODE>relcom.fido.ru.unix</CODE>.
<P>RFC 1489: <CODE>
<A HREF="http://ds.internic.net/rfc/rfc1489.txt">http://ds.internic.net/rfc/rfc1489.txt</A></CODE>
<P>U¿yteczne pakiety obs³uguj±ce cyrylicê:
<CODE>
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software">ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software</A></CODE>
<P>Pakiet kbd dla Linuxa:
<CODE>
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/Linux/system/Keyboards/">ftp://sunsite.unc.edu/pub/Linux/system/Keyboards/</A></CODE>
<P>Kolekcje czcionek X: <CODE>
<A HREF="ftp://ftp.switch.ch/mirror/linux/X11/fonts/">ftp://ftp.switch.ch/mirror/linux/X11/fonts/</A></CODE>
<P>SovInformBureau: <CODE>
<A HREF="http://www.siber.com/sib/russify/">http://www.siber.com/sib/russify/</A></CODE>
<P>Pakiet rusyfikuj±cy teTeX: <CODE>
<A HREF="ftp://xray.sai.msu.su/pub/outgoing/teTeX-rus/">ftp://xray.sai.msu.su/pub/outgoing/teTeX-rus/</A></CODE>
<P><CODE>rtxt2ps</CODE> i przerobiony <CODE>a2ps</CODE>: <CODE>
<A HREF="http://www.siber.com/sib/russify/converters/">http://www.siber.com/sib/russify/converters/</A></CODE>
<P>Pakiet <CODE>translit</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.osc.edu/pub/russian/translit/translit.tar.Z">ftp://ftp.osc.edu/pub/russian/translit/translit.tar.Z</A></CODE>
<P>Pakiet <CODE>xruskb</CODE>:
<CODE>
<A HREF="ftp://ftp.relcom.ru/x11/cyrillic/">ftp://ftp.relcom.ru/x11/cyrillic/</A></CODE>
<P><CODE>rspell</CODE>: <CODE>
<A HREF="ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software/rspell.tar.gz">ftp://sunsite.unc.edu/pub/academic/russian-studies/Software/rspell.tar.gz</A></CODE>
<P>FTP XFree86:
<CODE>
<A HREF="http://www.xfree86.org">http://www.xfree86.org</A></CODE>
<P>
</BODY>
</HTML>
doc-linux-pl-html 2002.06.14-3 / usr / share / doc / HOWTO / pl-html / Cyrillic-HOWTO.pl.html
